صدای آمریکا: «حجاب‌زدایی و خیزش زنان: چگونه اعتراضات به قلب هویت حکومتی می‌زند»، عنوان تازه‌ترین گزارش تحلیلی نیویورک‌تایمز از اعتراضات خیابانی در ایران است.

نیویورک‌تایمز در این گزارش با اشاره به این که «پوشش اجباری زنان در جمهوری اسلامی همواره نشانه‌ای از اقتدار حکومتی بوده»، می‌افزاید، اینک اعتراضات خیابانی به رهبری زنان، این اقتدار حکومتی را چنان به چالش گرفته که باعث شده زنان ایرانی نماد چشم‌اندازی متضاد از آینده شوند.

گزارش نیویورک تایمز در ادامه می‌افزاید: طی چند دهه گذشته تاکنون، قوانین حکومتی ناظر بر پوشش اجباری زنان از جمله روسری و مانتوهای ساده و گل و گشاد، از عوامل اصلی جدال میان مردم و حکومت بر سر هویت ملی، اقتدار مذهبی و سیاسی بود و پوشش اجباری زنان از جمله روسری، یادآور اقتدار حاکمیت بود؛ اما اکنون زنان جوان در خیابان‌ها روسری از سر برداشته و آن را به نشانه اعتراض خشمگینانه علیه حاکمیت در هوا تکان می‌دهند تا نماد آشکار شکاف میان مطالبات مردم و تمایلات حکومتی باشد.

عدم اجرای «قانون حجاب» دلیل آشکار بازداشت «مهسا امینی» توسط گشت ارشاد بود. پلیس «اخلاق» مدعی شد مهسا امینی پس از بازداشت به هنگام آموزش اجباری احکام حجاب ناگهان بر زمین افتاده و بر اثر ایست قلبی درگذشت. اما برخلاف این ادعا ویدیو و عکسی از او در حالت کما در بیمارستان پخش شد که نشانگر کبودی صورت و چکیدن خون از گوشش بود.

این ویدیو و عکس بسرعت در فضای مجازی پخش شد و خشم عمومی را برانگیخت و چند روز پس از آن اعتراضات به قتل مهسا به بزرگترین تظاهرات عمومی و بی‌سابقه در ایران تبدیل شد و دامنه آن از خشم عمومی علیه یک مرگ دردناک فراتر رفته، به اعتراضات گسترده‌ای به رهبری زنان تبدیل شده که طیف‌های گسترده‌ای از اقشار جامعه را به مشارکت در یکی از مهمترین جنبش‌های سیاسی ضدحکومتی در تاریخ جمهوری اسلامی برانگیخت.

کشته شدن مهسا امینی در واقع جرقه اعتراضات بود. اما آنچه مردم را به اعتراضات برانگیخت، مجموعه‌ای از تحولات و تغییرات چند دهه اخیر در ایران است که حاکمیت تندرو را ناتوان از پاسخگویی به مطالبات مردم کرد.

نبردهای ایدئولوژیک: بدن زنان

نویسنده گزارش می‌گوید: «سیاسی شدن حجاب نه با قانون اجباری شدن حجاب در جمهوری اسلامی بلکه قانون «کشف حجاب» دوران رضا شاه آغاز شد و به گفته «مونا تاج‌علی» استاد روابط بین‌الملل در کالج اگنس اسکات ایالت جورجیا «کشف حجاب بسیاری از زنان مذهبی و خانواده‌های سنتی را عملا خانه‌نشین کرد.» او در کتابش «بازنمایی سیاسی زنان در ایران و ترکیه: مطالبه صندلی در میز مذاکرات» می‌نویسد، از آن زمان حجاب نه تنها نماد هویت مذهبی، بلکه نماد نبرد بر سر هویت ملی نیز شد. و حال پس از انقلاب اسلامی حجاب بار دیگر به صحنه سیاست ایران بازگشته، نماد هویت اسلامی حکومت جدید شد.

به گفته «مونا تاج علی» از آن پس زنان بی‌حجاب نماد شخصیت سکولار و غربی و زنان دارای حجاب نماد هویت حکومت اسلامی شدند.

«نرگس باجقلی» استاد مطالعات خاورمیانه دانشگاه «جان هاپکینز» و نویسنده کتاب «ایران دگرگون شده: دغدغه‌های حاکمیت اسلامی» می‌گوید: «حجاب اجباری در جمهوری اسلامی نه تنها قانون می‌شود بلکه بخشی از هویت اصلی نظام نیز می‌شود.» به گفته باجقلی، «زنان حجاب‌دار نماد آشکار سطح سلطه حاکمیت بر جامعه شدند و پوشش سیاه، تجسم اقتدار دولتی شدند.»

ایران در حال دگرگونی

اما همین حجاب اجباری ممکن است به شکل غیرمنتظره‌ای به مسیر اعتراضات کنونی کمک کرده باشد چرا که خانواده‌های سنتی اجازه دادند دخترانشان به دانشگاه بروند چنان که امروزه بیش از نیمی از دانش‌آموختگان دانشگاه زن هستند و این آموزش عالی راه ورود زنان به زندگی اجتماعی را بازکرد و باعث شد زنان تحصیل‌کرده خواهان تجدیدنظر در قوانین محدودکننده حکومتی مثل ممنوعیت قضاوت شوند.

مقاله می‌افزاید حال خامنه‌ای ۸۳ ساله در وضعیت سلامتی نامناسبی است و چشم‌انداز مبارزه بر سر جانشینی وی در آینده نزدیک افزایش یافته است و گرچه گفته می‌شود او هنوز از پشتیبانی سپاه پاسداران و بخش‌های بزرگی از بسیج برخوردار است، اما واکنش‌ها به کشته شدن مهسا امینی نارضایتی فزاینده‌ای را حتی میان نخبگان حامی جمهوری اسلامی ایجاد کرد.

در چنین شرایطی حاکمیت در تنگنای سیاسی قرار گرفته و پایگاه سیاسی‌اش نه تنها در حال کوچکتر شدن است، بلکه با یک نیروی سیاسی قدرتمند خارج از حکومت (زنان) مواجه شده که قدرتش روز به روز در حال افزایش است و گرچه برای چندین دهه، سرهای پوشیده زنان نماد تجسم اقتدار فراگیر حاکمیت بود، اما اکنون زنان جوان ایران با هر «گیسوافشانی» این اقتدار رژیم را به چالش می‌گیرند.