دویچه‌وله: جمهوری اسلامی صنایع هوایی را در خدمت جنگ روسیه علیه اوکراین قرار داده و نیروهای مسلح آن در ماجراجویی‌های خود از سپر انسانی استفاده می‌کنند. از نظر حامد محمدی، تحلیلگر امور نظامی، اروپا اینک تصمیم به واکنش گرفته است.

شرکت هواپیمایی لوفت‌هانزا اعلام کرده که پروازهای خود به مقصد تهران را موقتا به دلیل وضعیت نامشخص امنیت حریم هوایی ایران و به طور مشخص اطراف فرودگاه تهران به حال تعلیق درآورده است. در بیانیه لوفت‌هانزا تأکید شده است که گروه امنیتی این شرکت به ارزیابی وضعیت امنیتی پروازها از فرودگاه تهران و تمام حریم هوایی ایران ادامه می‌دهد.

همچنین اتحادیه اروپا شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) را، به اتهام دست داشتن در ساخت و تأمین قطعات پهپادهای نظامی به‌کار گرفته‌شده برای ارتش روسیه علیه اوکراین، در فهرست تحریم‌های خود قرار داد.

توقف پروازهای لوفت‌هانزا، بزرگترین شرکت هواپیمایی آلمان، به ایران و تحریم “هسا” تصمیماتی بود که پس از عملیات ریزپرنده‌ها در آسمان ایران و هدف‌گیری یکی از تأسیسات نظامی اصفهان گرفته شد. میخایلو پودولیاک، مشاور رئیس جمهوری اوکراین، در توییتی تلویحاً سهم کشورش در عملیات هدف‌گیری تأسیسات نظامی اصفهان و یک پالایشگاه نفت را همچون واکنشی به همدستی جمهوری اسلامی و ارتش روسیه پذیرفت.

War logic is inexorable & murderous. It bills the authors & accomplices strictly.
Panic in RF – endless mobilization, missile defense in Moscow, trenches 1000 km away, bomb shelters preparation.
Explosive night in Iran – drone & missile production, oil refineries.
did warn you

— Михайло Подоляк (@Podolyak_M) January 29, 2023

هرچند سطح توان اوکراینی‌ها در چنین اقداماتی جای بحث دارد، اما دست‌کم این پیام به تهران فرستاده شد که حتی به‌رغم جنگ با روسیه، اوکراین در کنار شرکای خود برای پاسخ به تهدیدات جمهوری اسلامی دست‌بسته نیست.

مقامات جمهوری اسلامی منکر ارسال پهپاد به روسیه هستند، همچنان که در سال‌های آغازین جنگ سوریه نیز حضور نظامی خود در این کشور برای حمایت از رژیم بشار اسد را رد می‌کردند. پشتوانه حکومت ایران همواره برای انکار نقش خود در عملیات نظامی “اقدامات پوششی” و “گروه‌های نیابتی” بوده است.

لجستیک نظامی با هواپیماهای تجاری
سال‌هاست سپاه پاسداران در پوشش هواپیماهای مسافربری و تجاری، نیرو و تسلیحات نظامی به سوریه و عراق و سایر کشورها حمل می‌کند؛ مأموریتی که از دوران فرماندهی قاسم سلیمانی بر سپاه قدس به یک روال عادی تبدیل شده است.

کاپیتان امیر اسداللهی، خلبان هواپیمای ایرباس شرکت هواپیمایی “ماهان ایر”، ۲۹ خرداد ۱۳۹۹ در مصاحبه با “باشگاه خبرنگاران جوان” روایت می‌کند: «خرداد سال ۹۲ قرار بود با هفت تن بار ممنوعه به سمت دمشق پرواز کنیم. علاوه بر بار، تقریباً ۲۰۰ مسافر هم داشتیم که حاج قاسم یکی‌شان بود».

در موردی دیگر سردار نصرت‌الله حسینی‌‌پور، از فرماندهان نیروی قدس سپاه در سوریه، در یک سخنرانی در استان فارس گفته بود: «این را بدانید که در جابجایی نیروها به سوریه فقط هواپیمای غول‌پیکر ماهان بود که به داد ما می‌‌رسید، زیرا زیر رگبار دشمن وارد فرودگاه دمشق می‌‌شد و نیروها را پیاده می‌‌کردند».

بر اساس قوانین سازمان بین‌المللی هوانوردی (ایکائو) مندرج در انکس ۱۸ و پیوست‌های آن، حمل انواع و اقسام مهمات از مین، راکت، موشک و چاشنی‌های انفجاری تا موتور موشک، خازن‌های الکترونیک و کلاهک توسط خطوط هوایی مسافری و هواپیماهای غیرنظامی ممنوع است. در واقع سپاه از هواپیماهای تجاری و مسافربری به عنوان “سپر انسانی” استفاده می‌کند.

استفاده از “سپر انسانی”
در جریان سرنگونی پرواز “PS 752” نیز نیروهای مسلح جمهوری اسلامی از “سپر انسانی” استفاده کردند. فرماندهان بلندپایه نظامی جمهوری اسلامی به “وضعیت جنگی” هنگام پرواز هواپیمای بوئینگ اوکراینی اعتراف کرده بودند.

بر اساس قوانین ایکائو “پیوست ۱۰۰۸۴” دولت‌‌ها مسئول تامین امنیت حریم هوایی ملی و تضمین امنیت خطوط هوایی هستند و پروازهای غیرنظامی باید در مواردی مثل درگیری مسلحانه، ابرهای ناشی از آتشفشان‌‌ها، آزمایشهای موشکی و پرتاب راکت‌‌ها و موشک‌‌ها متوقف شوند.

ایکائو به روشنی می‌‌گوید، دولتها و شرکت‌‌های هواپیمایی و نهادهای مسئول (تمام کشورهای امضاکننده کنوانسیون شیکاگو و کشورهای عضو ایکائو) موظفند برای کاهش ریسک و خطرات پرواز، از ایمنی پروازهای غیرنظامی اطمینان حاصل کنند و در شرایط جنگی پروازهای غیرنظامی را متوقف کنند.

در مورد سرنگونی هواپیمای “اوکراین اینترنشنال” امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه، اعتراف می‌کند: «هر خطایی بود در مجموعه نیروهای مسلح است».

طراحی عملیات اخیر ریزپرنده‌ها در آسمان ایران برای هدف‌گیری تأسیساتی استراتژیک، با رشته‌عملیات‌مشابه در گذشته یک تفاوت عمده داشت و آن هدف‌گیری مراکزی بود که جلوی چشم مردم قرار داشتند. به این ترتیب هم انکار آن از سوی مقامات حکومت ممکن نبود و مهم‌تر از آن اینکه نشان داد کارگاه‌ها و مراکز تسلیحاتی در پوشش صنایع غیرنظامی در بطن مناطق شهری فعال‌اند.

شماری از کارخانجات و شرکت‌های غیرنظامی از جمله شرکت “اوج پرواز ما دو نفر” یا “شرکت پرآور پارس” نیز، به دلیل همکاری با نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در ساخت پهپاد و موشک، مورد تحریم قرار گرفته‌اند.

این اقدامات واقعیت‌هایی است که از سالیان پیش در جریان بوده، اما دولت‌های اروپایی تازه تصمیم به تمرکز بر آنها گرفته‌اند.

ممنوعیت استفاده از “سپر انسانی”
استفاده از سپر انسانی با هدف جلوگیری از حمله به نیروها و اموال نظامی بر اساس مقررات ۱۹۰۷ لاهه، بند ۲ ماده ۲۳ کنوانسیون سوم و ماده ۲۸ کنوانسیون چهارم ۱۹۴۹ ژنو، “بند ۴ ماده ۱۲” و “بند ۷ ماده ۵۱” پروتکل اول الحاقی به کنوانسیون‌های ۱۹۴۹ ژنو ممنوع است.

اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی نیز استفاده از سپر انسانی را ممنوع اعلام کرده است و این احتمال که در ردیف جنایات جنگی قرار بگیرد وجود دارد.

آنچه در بیانیه شرکت هواپیمایی لوفت‌هانزا زیر عنوان ناامنی اطراف فرودگاه “امام خمینی” تهران مطرح شده، احتمالاً مربوط به استقرار تأسیسات نظامی از جمله لانچرهای موشکی و سامانه‌های پدافندی در آن حوالی است. اداره هوانوردی فدرال آمریکا یک سال پیش از این درباره پرواز هواپیماهای مسافری بر فراز ایران هشدار داده بود.

آن گونه که از شواهد پیداست، سپر انسانی به بخشی از راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی تبدیل شده است. روزنامه “کیهان” چاپ تهران در سرمقاله شماره ۱۳ مرداد ۱۴۰۰ خود تهدید می‌کند: «اینبار اگر پرنده متجاوزی هدف قرار گیرد، هواپیمای بدون سرنشین نخواهد بود».

بخشی از فعالیت اتمی جمهوری اسلامی نیز در کنار مناطق مسکونی و بافت شهری مستقر شده است یا در پوشش فعالیت‌های غیرنظامی پیگیری می‌شود؛ هرچند که مقام‌های ایران آن را انکار می‌کنند. یکی از مراکز هسته‌ای مشکوک که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روی آن دست گذاشته، در پوشش “گاوداری” بوده، اما رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی آن را انکار می‌کند؛ همچنان که در مورد قالی‌شویی “تورقوزآباد” انکار شد.

نیروهای مسلح جمهوری اسلامی واحدهای صنعتی غیرنظامی را شریک خود در ساخت تسلیحات نظامی، از جمله موشک و پهپاد، کرده‌اند. پیش از واحدهای غیرنظامی داخلی، این شرکت‌های غربی بودند که خدمات و قطعات را به ایران عرضه می‌کردند؛ یکی از آنها شرکت اتریشی “روتاکس” که موتور پهپاد به ایران می‌فروخت، اما زیر فشارهای بین‌المللی همکاری خود با جمهوری اسلامی را متوقف کرد.

روزنامه “وال استریت ژورنال” ۲۶ آبان ۱۴۰۱ با استناد به اسناد کمیسیون مستقل مبارزه با فساد (NAKO) گزارش داد، بخش عمده‌ای از قطعات پهپادهای ایرانی که روسیه در اوکراین استفاده کرده، ساخت آمریکا و کشورهای اروپایی یا غربی بوده‌اند.

فعالیت‌های ویرانگر نظامی جمهوری اسلامی تازگی ندارد، اما چون عمق آن اینک به مرزهای شرقی اروپا رسیده و به اقدامات فراسطحی تبدیل شده، دولت‌های اروپایی را وادار به واکنش کرده است. توقف پروازهای بین‌المللی در آینده می‌تواند، در صورت تعمیق بحران میان جمهوری اسلامی و غرب، مقدمه‌ای برای اعلام منطقه پرواز ممنوع در آسمان ایران باشد.

بیش از دو سوم هواپیماهای تجاری و مسافربری ایران زمین‌گیر هستند. لری اودنر، مشاور سیاست خارجی دولت رونالد ریگان، در مقاله‌ای که ۱۵ شهریور ۱۳۹۷ در پایگاه خبری “واشنگتن اگزمینر” منتشر شد، پیش‌بینی کرده بود که “تحریم هوایی” جمهوری اسلامی را به سقوط خواهد کشاند. او گفته بود، اگر دونالد ترامپ بخواهد کار رژیم ایران را تمام کند، باید پرواز خطوط بین‌المللی به ایران را متوقف کند.

تصمیم اروپایی‌ها برای زیر فشار گذاشتن صنایع هوایی جمهوری اسلامی اساس امنیتی دارد و مقدمه گام‌های سرسختانه بعدی علیه حکومت ایران است. این اقدامات احتمالاً مسیر شورای حکام تا شورای امنیت را طی خواهند کرد؛ روندی که می‌توان آن را از پیامدهای شراکت ایران در جنگ روسیه علیه اوکراین و سرکوب خشن خیزش مردمی ۱۴۰۱ توسط حکومت محسوب کرد.

* این یادداشت نظر نویسنده را منعکس می‌کند و الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.