بی‌بی‌سی: سرانجام بعد از نزدیک به سه ماه پس از سقوط یکی از هلیکوپتر‌های هلال احمر که وزیر ورزش را حمل می‌کرد، دلیل این سانحه اعلام شد. سازمان هواپیمایی اعلام کرد که علت این حادثه، خطای انسانی خلبان بوده است. این نخستین بار نیست که مقام‌های عالی‌رتبه از هلیکوپترهای امدادی برای رفت و آمد استفاده می‌کنند. این در حالی است که هر رفت و برگشت این هلی‌کوپترها برای هلال احمر، ۱۰۰ میلیون تومان هزینه دارد و تامین قطعات و نگهداری از این هواگردهای حیاتی، این روزها بسیار دشوار است.

در پی سقوط هلیکوپتر یا بالگرد وزیر ورزش در اسفندماه پارسال، اسماعیل احمدی، مشاور وزیر و مدیرکل دفتر وزارتی جان باخت و حمید سجادی وزیر ورزش و جوانان دولت سیزدهم و ۱۶ نفر هیئت همراه و خدمه پروازی مجروح شدند.

البته سجادی دومین وزیری بود که وقتی سوار هلیکوپتر می‌شد دچار سانحه شد و جان سالم به در برد. پیشتر در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ وقتی علی نیکزاد به عنوان سرپرست وزارت تازه تاسیس راه و شهرسازی تعیین شده بود، در برنامه بازدیدش در ماکو دچار سانحه شد. هلیکوپتر او البته از نوع شینوک بود.

هلیکوپترهای امدادی

هلیکوپترهای امدادی می‌توانند جان شهروندان را نجات دهند. اما هلال احمر ایران، از مدل هلیکوپتری که وزیر ورزش استفاده کرد، تنها ۱۳ فروند در اختیار دارد. تعداد کل بالگردهای هلال احمر، ۲۴ فروند است.

و در مجموع، چنان‌که معاون وزیر راه و شهرسازی گفته است، « بالگرد در بخش غیرنظامی اعم از اورژانس، حوزه امداد و نجات امداد جاده‌ای و در مناطق غیر برخوردار کشور» ۱۲۱ بالگرد در ایران فعال هستند.

اما نگاهی به حوادثی که هلی‌کوپترهای ایران در آن سانحه دیده‌اند نشان می‌دهد دستکم در دو دهه گذشته بیش از آنکه برای هلیکوپترهای نظامی حادثه‌ای رخ دهد، هلی‌کوپترهایی با عملیات غیرنظامی به ویژه آنها که خدمات امدادی و اورژانسی ارائه می‌کنند دچار سانحه شده‌اند.

به گفته دکتر محمد سرور، رییس اداره اورژانس هوایی در حال حاضر ۴۵ فروند هلیکوپتر در اختیار این نهاد است که از این تعداد، ۲۰ فروند غیرنظامی هستند.

بر اساس گزارش‌هایی که در دو دهه گذشته در ارتباط با سوانح هوایی منتشر شده است، دستکم در ۱۹ سانحه، هلی‌کوپترهایی در حین انجام عملیات غیرنظامی زمین‌گیر شده‌اند.

با این وصف استفاده غیر ضروری از هلیکوپترهای امدادی توسط مقام‌های عالی‌رتبه کماکان ادامه دارد و انتقادهای مسئولان هلال احمر هم، مانعی بر سر راه این مشکل به وجود نیاورده است.

مسعود مثنوی، مدیرعامل جمعیت هلال احمر چهارمحال و بختیاری در همان اسفند ماه پارسال و بعد از سقوط هلی‌کوپتر وزیر ورزش گفت که هلی‌کوپترهای این نهاد، «لجستیکی هستند و برای حمل اقلام امدادی پیش‌بینی شده‌. گاهی بیماران نیز به وسیله این بالگردها جابه جا می‌شوند. نباید این بالگردها جنبه تشریفاتی داشته باشند.»

اختلاف نظر بر سر چگونگی استفاده از این بالگردها به حدی است که جمعیت هلال احمر برای خاموش کردن آتش جنگل‌ گلستان در سال ۱۳۹۳ با وجود دستور وزیر وقت کشور با سازمان حفاظت محیط زیست همکاری نکرد.

انتقال وزرا توسط هلیکوپترهای جمعیت هلال‌احمر همیشه با دردسرهایی همراه بوده است. از جمله اینکه هفتم دی ۱۳۹۸ وقتی یکی از همان هلی‌کوپترهای میل -۱۷۱ جمعیت هلال احمر می‌خواست رضا اردکانیان، وزیر وقت دولت دوازدهم را برای افتتاح یک ایستگاه پمپاژ به محل برساند، شدت جابه‌جایی هوا ناشی از حرکت ملخ هلیکوپتر کل تشریفات تدارک دیده شده را به هم ریخت.

پرواز هلیکوپترهای غیرنظامی در ایران با شدت یافتن تحریم‌ها به ویژه پس از لغو برجام از سوی آمریکا می‌تواند هر بار بحرانی ایجاد کند.

گرفتاری نوسازی ناوگان امدادی

بعد از برجام روزنه‌ای کوتاه باز شد تا در کنار هواپیماهای مسافربری، ناوگان هلیکوپترهای اورژانس نیز بهبود یابند. در آن مدت، شش فروند هلیکوپتر ایرباس نیز برای اورژانس هوایی خریداری شد. اما این روزنه با خروج یکجانبه آمریکا از برجام بسته شد.

این تنها خرید دست‌ اول و کاملا مرتبط با عملیات اورژانسی در ایران بوده است و عموما در سایر موارد هلیکوپترهای دست دوم خریداری شده است. مثلا هلیکوپترهایی که هلال‌احمر آنها را خریداری کرد در استرالیا اورژانس هوایی بودند.

نتیجه آنکه شرکت‌های هلیکوپتری با ترفندهایی که جمهوری اسلامی آن را دورزدن تحریم می‌نامد به خرید هلیکوپتر مشغولند. از جمله آن خرید شش فروند هلیکوپتر بل ۲۱۴ برای جمعیت هلال احمر است که قرارداد آن در سال ۱۳۹۴ منعقد شد ولی تا مدتها امکان ورود این پرنده‌ها ممکن نبود.

این شش فروند توسط شرکت هلیکوپتری نوید خریداری شد؛ شرکتی که در سال ۱۳۷۴ با ساختاری شامل نماینده‌ای از جمعیت هلال‌احمر، سازمان امداد و نجات وزارت کشور و سازمان تدارکات پزشکی تشکیل و اپراتور پروازی جمعیت هلال احمر شد.

اما خرید هلیکوپتر برای ناوگان امدادی جمعیت هلال‌احمر ایران دور از حاشیه نبوده است.

وقتی کریم همتی، اواخر دولت دوازدهم به ریاست جمعیت هلال احمر رسید، در پی اتهاماتی که متوجه علی‌اصغر پیوندی، رییس قبلی این نهاد درباره فساد در روند خرید هلیکوپترهای روسی شده بود، به روزنامه شرق گفت: «خوشبختانه ما متوجه شدیم و فرآیند باطل شد.»

آقای همتی گفت: «در قرارداد، قیمت مطرح‌شده و قیمتی که داشتند پیش می‌بردند با واقعیت ماجرا فاصله زیادی داشت و این هم جای تأسف است که در یک سازمان امدادی چنین کارهایی رخ دهد.»

ماجرای خرید هلیکوپتر از جمله ماجراهایی است که به دلیل تحریم‌ بودن ایران حاشیه‌های فساد بسیاری می‌تواند به همراه داشته باشد زیرا دستکم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای تامین نیازهای خود شرکت‌های هلیکوپتری تاسیس کرده و در پوشش آن دست به خرید می‌زند.

از جمله این شرکت‌‌ها می‌توان به شرکت پاسکو (خدمات هلیکوپتری خلیج فارس) اشاره کرد.

برآوردها نشان می‌دهد ایران به دلیل وضعیت و تنوع جغرافیایی به یک ناوگان گسترده از انواع هلیکوپتر برای عملیات گوناگون نیاز دارد؛ نیازی که برای ناوگان ترابری ایران بیش از ۴۰۰ هلیکوپتر جدید ارزیابی می‌شود.

اما با توجه به تحریم‌های فعلی و دشواری‌های دنباله‌دار اقتصادی که همراه با فساد گسترده گریبان بسیاری از نهادهای حکومتی را گرفته، در حال حاضر چشم‌انداز واقع‌بینانه‌ای برای متحول شدن ناوگاه هلیکوپتری کشور وجود ندارد.