ایران‌وایر: پرسش ساده است: چرا در روز مذاکرات ایران با کشورهای 1+5، در حالی که طرف های مذاکره کننده و رسانه ها بر طبل تفاهم و توافق می کوبند، رهبر ایران در یک سخنرانی آتشین، تندترین مواضع علنی را علیه کشورهای غربی به ویژه آمریکا و همچنین اسرائیل مطرح می کند؟ همچنین چرا در حالی که بسیاری از چهره های نزدیک به دولت در حال ارسال پیام های همدلانه برای گشایش فضای سیاسی داخلی هستند، علی خامنه ای با بازگشت به ماجرای انتخابات 88، فضای دوقطبی موجود را تقویت می کند؟

سخنرانی امروز رهبر ایران در جمع بسیجیان ایراد شد. هر ساله در این مواقع، جمع زیادی از اعضای بسیج و سپاه با وی دیدار می کنند. علی خامنه ای معمولا در دیدار با این قشر، مواضع تندتری علیه کشورهای غربی یا رقبای داخلی مطرح می کند. تمجید ویژه از بسیج و سپاه نیز از دیگر مواضع ثابت وی در این سخنرانی سالانه است. اما سخنرانی امروز خامنه ای چند محور عمده داشت.

تایید تفاسیر تندروها

رهبر ایران ابتدا کوشید با استفاده از واقعه عاشورا، پشتوانه نظری برای سخنانش پیدا کند و از مقاومت به عنوان دستور قرآن نام برد که پیروزی بر دشمن را تضمین می کند. بر همین مبنا وی از اینکه برخی رسانه ها و چهره ها، تعبیر نرمش قهرمانانه را به عقب نشین تعبیر کردند، گلایه کرد. پیش از این مقامات سپاه و بسیج و چهره های اصولگرا به ویژه طیف تندروها بارها تاکید کرده بودند که نرمش قهرمانانه به عنوان دست برداشتن از اصول نیست و رهبر ایران امروز این تفسیر را تایید کرد. خامنه ای همچنین مبارزه با استکبار را به عنوان یک ماموریت تاریخی و قرآنی توصیف و از این منظر هم ادبیاتی مطلوب تندروهای داخلی داشت. این بخش از سخنان وی با شعارهای مکرر «مرگ بر آمریکا» بسیجیان همراه شد. وی همچنین علاوه بر ابراز بی اعتمادی شدید به دولت های غربی به ویژه آمریکا، آنها را حق ناپذیر مطلق توصیف کرد. این تاکید و توصیف، به روشنی بر معادلات و تفکرات دولت حسن روحانی در مسیر برقراری رابطه با آمریکا تاثیر و دست تندروها را برای کارشکنی قوی تر باز می گذارد. تفاسیر رهبر ایران درباره ماهیت کشورهای غربی به روشنی نشان می دهد کماکان ذهنیت خامنه ای درباره آمریکا، انعطاف ناپذیر است و دولت یازدهم، اجازه ای بیشتر از مانورهای محدود و کوتاه مدت در برنامه هسته ای ندارد. توصیف «کینه شتری» درباره دولت آمریکا که شبیه تعبیر آیت الله خمینی درباره «گرگ و میش» بود و استفاده مکرر از کلمه دشمن، به نوعی نشان دهنده میل مفرط وی به حفظ موضع مقابله جویانه اش در برابر آمریکا بود.

برائت از تبعات عقب نشینی

رهبر ایران با وجود این مقدمه قهرمان محور، اشاره کرد که ممکن است در راستای نرمش قهرمانانه، حرکت به عقب هم صورت گیرد و این حرکت برای دستیابی به هدف انجام می شود. در کنار این خامنه ای اشاره داشت که علیرغم حمایت از روند مذاکرات و مدیریت پرونده هسته ای، در جزئیات مذاکرات دخالت نمی کند و مسئولان پرونده نیز حق ندارند گامی درباره خط قرمزها عقب نشینی کنند. این پازل ها را می توان اینگونه معنا کرد که رهبر ایران با آگاهی از پیامدهای عقب نشینی مقطعی، کوشش ویژه ای دارد تا خود را دور از این روند نشان دهد و سیمای کلی خویش را قهرمانی مقابل و مقاوم در برابر دشمن به ویژه کشورهای غربی، ترسیم کند و در عین حال دست خویش را در آینده برای ابراز برائت یا مخالفت با برخی تصمیمات باز گذارد، رویه ای که مسبوق به سابقه است.

عصبانیت از ناکامی بین المللی

وجه برجسته سخنان امروز خامنه ای که با تعابیری چون «دهان نحسِ نجسِ سگِ هارِ منطقه» بیان و با شعار «مرگ بر اسرائیل» بسیجیان همراه شد، لفاظی بسیار تند علیه دولت های مخالف حکومت ایران به ویژه اسرائیل بود. این تعابیر تازگی ندارند ولی از قبل تندتر و بیشتر بودند. آیا علت عصبانیت رهبر ایران می تواند موفقیت اسرائیل در ناکام گذاردن دور قبل مذاکرات هسته ای باشد؟ اشارات وی به موقعیت فرانسه، این گزاره را تقویت می کند. وی علاوه بر این، تاکید کرد که نباید رهبران اسرائیل را انسان نامید و از اینکه برخی رهبران کشورهای اروپایی از این کشور حمایت یا پیروی می کنند، به شدت ابراز نارضایتی کرد. در وجهی دقیق تر، باید گفت رهبر ایران از اینکه نخست وزیر اسرائیل علیرغم همه مشکلات سیاسی داخلی و خارجی می تواند بیش از او بر روند مذاکرات و فضای بین المللی تاثیر بگذارد، عصبانی است و در سخنرانی امروز خود کوشید سقف عصبانیت خویش از این روند را به نمایش بگذارد.

نگرانی های آزاردهنده

در وجهی کلی تر، تردیدی نیست کش دار شدن مذاکرات در فضای رسانه ای و سیاسی به سود ایران نیست. افزایش چندپارگی سیاسی داخلی و معلق ماندن مناسبات اقتصادی خرد و کلان، آشکارشدن بیشتر مشکلات اقتصادی ایران، تقویت و تثیبت جایگاه «تحریم» به عنوان مولفه کلیدی مذاکرات و برجسته شدن نامتوازن بودن دستاوردهای طرفین در روند مذاکرات، نگرانی هایی است که رهبر ایران را آزار می دهد. باید توجه داشت که یک سال پیش، تیم مذاکره کننده تحت مدیریت رهبر ایران برای مذاکره درباره حل مشکلات منطقه ای یا جهان بر سر میز مذاکره می نشست ولی اکنون تیم تحت حمایت خامنه ای، مهم ترین دستورکارش رفع تحریم ها و گریز از مشکلات اقتصادی داخلی است. وجه دیگر عصبانیت رهبر ایران در اشارات مکررش به مشکلات اقتصادی داخلی و کنایه به دولت آمریکا درباره مشکلات اقتصادی این کشور و تعطیلی دو هفته ای دولت آمریکا هویدا بود.

آشتی ناپذیری در فضای داخلی

اشاره به انتخابات 88 یکی دیگر از بخش های سخنرانی امروز رهبر ایران بود که تا حدودی غیرمنتظره بود. در روزهای اخیر هاشمی رفسنجانی از مذاکرات خویش با خامنه ای برای رفع حصر رهبران جنبش سبز کرده بود. فضای کلی رسانه ای نزدیک به دولت نیز بر ضرورت تفاهم و حرکت به حل مشکلات پیش آمده پس از انتخابات استوار بود. رهبر ایران امروز با گره زدن حوادث پس از انتخابات با مدیریت و خواسته های کشورهای غربی و استفاده مکرر از عبارت «فتنه گران»، کماکان بر تفاسیر کیهانی از این ماجراها مهر تایید زد و در عین حال، تلاش های معطوف به همگرایی داخلی دولت را با موانع بیشتری روبرو کرد.

من ضعیف نیستم

جمع بندی سخنان رهبر ایران نشان می دهد آیت الله خامنه ای، ناراضی و عصبانی از تاثیر فزاینده تحریم ها و فشارهای بین المللی بر ایران، کماکان می کوشد سیمایی مقاوم، انعطاف ناپذیر و قوی از خود به نمایش بگذارد. تمایل او به عرض اندام در مقام یک انقلابی و پرهیز از رویکردهای دیپلماتیک، نوعی تلاش برای احیای شخصیت داخلی اش است که در ماه های اخیر، موقعیت متزلزل تری پیدا کرده بود. او نمی خواهد در عرصه داخلی، هاشمی و حسن روحانی تعیین کننده بازی باشند و در عرصه خارجی، سخنان اوباما، اولاند یا نتانیاهو، روند کار را هدایت و تعیین کند، می خواهد نقطه ثقل این تحولات باشد و یا حداقل پنداشته شود. تضعیف این موقعیت و ترسیم چهره یک رهبر ضعیف، متزلزل یا آشفته از علی خامنه ای، همواره به عصبانی شدن رهبر ایران منجر شده و سیمای غیرمنعطف او را بیشتر آشکار کرده است.