شرق: در وزارت‌خارجه «حوزه کنسولی، حقوقی و پارلمانی» با هم در یک معاونت جمع شده است و حسن قشقاوی این معاونت را برعهده دارد، از دولت قبل تاکنون. او پیش از این، سفیر ایران در سوئد و مدتی هم سخنگوی وزارت خارجه بوده، در جواب سوالات، مفصل توضیح می‌دهد و وقت مصاحبه تنها به یک حوزه از زیرمجموعه معاونتش می‌رسد. این معاونت برای رفع نگرانی شهروندان ایرانی که به خارج از ایران رفته‌اند، راهی برای استعلام از وضعیت حقوقی خود در داخل کشور اندیشیده‌ است. ایرانیانی که به هر دلیلی از داشتن پرونده حقوقی در داخل کشور اعم از شاکی خصوصی یا مدعی‌العموم، نگران هستند، می‌توانند به آدرس ایمیلی که برای این کار اختصاص یافته ایمیل بفرستند و از وضعیت حقوقی خود اطلاع پیدا کنند، این اقدام در راستای اندیشیدن تمهیدات برای بازگشت کسانی است که به هر دلیلی مجبور به ترک میهن شده‌اند اما تمایل دارند به کشور بازگردند.

در‌ سال‌های اخیر شاهد موج مهاجرتی بودیم ،آیا وزارت خارجه و معاونت شما آماری در این زمینه دارد؟ و اینکه آیا تغییر معنادار در اعداد داشته‌اید؟
ممکن است در مقطع یا در سالی، در یک فصل یا برای بعضی مناسبت‌ها، خروج از کشور داشته باشیم. اما نه الان و نه قبل‌تر، آن چیزی که در تبلیغات گفته می‌شود واقعیت ندارد. من از حوزه کنسولی حرف می‌زنم، از میزان مهاجرت آمار داریم. ملاک ما صدور مدارک سجلی یا صدور گذرنامه است، مثلا ازدواج ایرانیان، صدور شناسنامه فرزند، کارت ملی و گذرنامه، اینها مبنای حرف بخش کنسولی است. در‌ سال‌های اخیر حتما و حتما روند مهاجرت از خارج به ایران بوده یعنی برعکس تبلیغاتی که انجام می‌شود. شاخص ما، رشد صدور گذرنامه است یا ثبت ازدواج یا صدور شناسنامه برای فرزندان. البته ما می‌دانیم که گرفتن گذرنامه لزوما به معنی سفر به ایران نیست ولی می‌تواند یک شاخص نسبی خوب باشد. در طول 10، 15‌سال اخیر، روند ورود هموطنان بیشتر از خروج بوده، منتها تاکید می‌کنم در همه این 15‌سال، اینطور نبوده، ممکن بود در یک مقطعی میزان مهاجرت بیشتر شود.
چهار یا پنج‌سال گذشته چطور؟ جزو همین مقطع افزایش مهاجرت نبوده؟
نه اینطور نیست. ما باز علامت دیگری داریم برای اینکه شما بدانید روند ورود به کشور بیشتر از خروج است. آمار صدور بلیت در شرکت‌های هواپیمایی در ایام ژانویه و تابستان زیاد است. به طور قاطع به شما عرض می‌کنم بر اساس این‌ آمار، در کنار آمار صدور شناسنامه و گذرنامه ورود هموطنان و ایرانیان به داخل روزافزون است. منتها این آمار می‌تواند در درجه اول، جنبه عاطفی داشته باشد؛ نسل اول و دوم، بستگان پیری در داخل دارند یا خدای‌ناکرده فوت شدند یا می‌خواهند آنها را ببینند. مهم این است که در مجموعه نظام برنامه‌ریزی داشته باشیم که این مسافرت‌های عاطفی، پایداری بیشتری داشته باشد. وجود این سفرها موجب می‌شود هموطنانی که در خارج هم هستند، هر کدام سفیر ایران باشند و منافع ملی ما را پیگیری کنند. ورود یا خروج نمی‌تواند ملاک قاطعی باشد، ما باید از تخصص و توانمندی‌های این عزیزان که همه علاقه‌مند به سرزمین خود هستند، در جهت منافع ملی و توسعه کشور استفاده کنیم. ما اصراری نداریم که همه به داخل کشور برگردند. چون معقول هم نیست. چراکه یکسری ازدواج کرده‌اند و شغل دارند یا در حال تحصیل هستند. ممکن است منافع ملی ما در این باشد که آنها در خارج از کشور باشند اما مهم این است که ایرانی باشند و ایرانی فکر کنند و هر کجا که هستند منافع ملی را تعقیب کنند.
شما می‌فرمایید روند مهاجرت افزایش پیدا نکرده، اما ما شاهد افزایش مهاجرت بعد از حوادث انتخابات سال 88 بودیم. ممکن است به علت خروج برخی از مسیرهای غیرقانونی باشد؟
قطعا برخی از افراد پس از‌ سال 88 از کشور رفتند. اما من می‌گویم که آنها بخش‌های سیاسی جامعه ما بودند.
به‌هرحال شهروند ایرانی بودند؟
مثلا از مجموع پنج‌میلیون‌ایرانی خارج از کشور، 50هزار یا 100هزارنفر به‌دلایل سیاسی رفتند اما فعالان اقتصادی یا فرهنگی نبودند، البته من آمار رسمی و قاطعی در این زمینه ندارم.
البته به این قاطعیت نمی‌توان گفت که همه فقط فعال سیاسی بودند و…؟
از مجموع پنج‌میلیون ایرانی، این آمار 50 یا 100هزارنفر مگر چقدر زیاد است. من با شما نه بحث جناحی دارم نه بحث سیاسی. در عالم واقع می‌گویم، حتی اگر بپذیریم موج، موج جریانات سیاسی بود، این تعداد نسبت به کلیت آمار ایرانیان در خارج از کشور، آمار بالایی نیست که از لحاظ آماری قابل اعتنا باشد. حالا ممکن است یکی بگوید که یک‌نفر هم نباید از کشور خارج شود این حرف دوم است و به تعبیر سیاسی ماجرا برمی‌گردد. از حوادث مربوط به انتخابات 88 و راجع‌به ماهیت آن اعتراضات تحلیل‌های مختلفی ارایه می‌شود که من الان در موضعی نیستم که بخواهم در آن مورد صحبت کنم. ولی من عرض می‌کنم که همان هم اینگونه نبود؛ اگر یک، دو، سه ماه اوج حوادث میزان مهاجرت افزایش یافته بود، تا آخر این‌طور نماند، یک عده رفتند و ماندند، 50 یا حداکثر 100هزارنفر بودند، بیشتر از این هم نبودند، برخی بعد از چند ماه برگشتند. ما در حوزه کنسولی نگاه سیاسی نداریم، بلکه نگاه صنفی داریم. موضع ما این است که در 15‌سال اخیر حتما میزان ورود هموطنان به داخل کشور بیشتر از خروج است، روند بازگشت به کشور شتاب بسیاری پیدا کرده چون اقدامات خوبی انجام شده. در زمان آقای هادی، همتای اسبق من در دولت هشتم، ایشان خدمات کنسولی و گذرنامه‌ای خوبی ارایه کرد که اینجا لازم است از ایشان تشکر کنم. بر مبنای تصمیمات خوب آن‌زمان، شاهد حضور گسترده‌ای از هموطنان به داخل کشور بودیم و این موج تا الان کم و بیش ادامه پیدا کرد.
آمار شما در مورد بازگشت مهاجرین، از 15‌سال گذشته تاکنون است، آیا این میزان بازگشت از‌ سال 88 تا 92 هم با روند قبلی ادامه‌ داشته؟
بنده صدور گذرنامه را ملاک قرار می‌دهم بحمدا… دارد جا می‌افتد که همیشه دقیق‌ترین آمار در این مسایل، آمار وزارت خارجه است. در سال‌های اخیر همواره همه آمار کنسولی ما روبه‌پیشرفت بوده.
این روند پیشرفت در 15سال اخیر همیشه یک درصد مشخصی داشته که بعد از 88 بوده؟
نه، ممکن است در یک‌سال یا یک‌ماه متفاوت بوده باشد. اتفاقا صدور ویزای ما هم روبه‌پیشرفت بوده. من به همکاران گفتم که این ‌را منتشر کنند. چون چیز پنهانی نداریم. صدور شناسنامه، ثبت ازدواج، صدور گذرنامه، ویزای دانشجویی، پرونده‌های دانشجویی (مهاجرت دانشجویان از داخل به خارج)، البته این موضوع خوب نیست، همانقدر که صدور گذرنامه نشانه ورود به کشور است، پرونده‌های دانشجویی نیز نشانه خروج از کشور است. حدود 80هزار دانشجو در خارج داریم. با فضای مثبت پس از انتخابات و با روی‌کارآمدن دولت آقای روحانی، به وضوح شاهد افزایش حضور ایرانیان بودیم. صدور ویزا هم افزایش یافته، هیات‌های بازرگانی هم زیاد به کشور می‌آیند. میزان صدور گذرنامه و ویزا دقیق است. در 15سال اخیر منحنی ورود؛ بالا و پایین داشته، مثلا سال 88 ممکن بود این آمار، پایین بیاید.
ممکن بود یا حتما؟
حالا چون مساله پنهانی نیست می‌توانیم آمار را بدهیم. چون نه سری و محرمانه است و نه دلیلی دارد که ندهیم.
آقای روحانی وقتی بر سر کار آمدند از بازگشت ایرانیانی که در سال‌های پیش به هر دلیلی از کشور خارج شده‌اند، سخن گفتند. شما به‌عنوان نماینده وزارت خارجه در جلسه‌ای با نماینده وزارت اطلاعات در کمیته‌ای که برای پیگیری این موضوع تشکیل شده، حضور داشتید. آن جلسه به چه نتیجه‌ای رسید؟
در مورد بازگشت آن گروه از ایرانیان، ما همواره حرف قانونی می‌زنیم، در این زمینه می‌گوییم هر هموطنی که در داخل یا خارج تحت تعقیب قضایی و دارای پرونده قضایی است باید در نوبت رسیدگی باشد. در داخل یا خارج‌بودنش هیچ فرقی ندارد. غیر از مواردی که تحت تعقیب قضایی‌ هستند و دارای پرونده قضایی هستند، بقیه همه آزادند که به سرزمین مادری رفت‌وآمد داشته باشند.
این شرایط در مورد شاکی خصوصی یا مدعی‌العموم فرقی ندارد؟
شاکی خصوصی یا مدعی‌العموم فرقی ندارد. هر فردی که پرونده دارد، شامل تعقیب قضایی می‌شود. ما چیزی به‌عنوان ممنوع‌الورود در قانون کیفری نداریم، اما اگر فرد مجرم یا متهم عمل مجرمانه‌ای انجام داده باشد، معلوم است که وقتی نهادهای ذی‌ربط به او دسترسی پیدا کنند، مثل داخل کشور مورد تعقیب قضایی قرار می‌گیرد. فضایی که عمدتا اپوزیسیون و مخصوصا اپوزیسیون برانداز و رادیوهای بیگانه ایجاد می‌کنند، یک ترس غیرواقعی است. ممکن است فردی 30سال خارج از کشور باشد ولی هیچ پرونده‌ای نداشته باشد و عمل مجرمانه‌ای انجام نداده باشد. این فرد مشکلی برای ورود به کشور ندارد. اگر کسی برای خروج از کشور واقعا نگرانی دارد می‌تواند از ما استعلام کند. ما از نهادهای ذی‌ربط استعلام می‌کنیم و آنها حرف درست را به ما می‌زنند. کسی به‌دنبال تله‌گذاری نیست. مواردی بوده که ما به درخواست‌کننده گفتیم، شما پرونده قضایی دارید، اگر به ایران بیایید دچار گرفتاری می‌شوید، اختیار با خودتان است که بیایید یا خیر. افراد می‌توانند از بخش کنسولی سفارتخانه‌ها هم، استعلام کنند. البته بهتر است در مواردی که استعلام و اعلام می‌کنیم مشکلی ندارند، دیگر درنگ نکنند. ما به افراد دروغ نمی‌گوییم چون اگر در یک مورد هم دروغ بگوییم اعتبار وزارت‌خارجه زیر سوال می‌رود. ایمیل معاونت کنسولی وزارت خارجه هم به این آدرس iranianaffairs@mfa. gov. ir برای انجام این استعلام‌ها است. اگر از ما استعلام کنند، ما هم قانونی استعلام می‌کنیم. البته بر مبنای حرف‎های آقای روحانی کمیته‌ای هم برای دعوت از هموطنان در خارج از کشور تشکیل شده. این کمیته در هیات دولت به تصویب رسید و بناست که در وزارت اطلاعات تشکیل شود. من در کمیته سیاسی آن شرکت کردم، یادم می‌آید که آن را تصویب کردیم و به وزارت اطلاعات ابلاغ شد.
چه چیزی به وزارت اطلاعات ابلاغ شد؟
اینکه آن کمیسیون تشکیل شود. کمیته‌ای که ورود هموطنان را تسهیل کند و نگرانی‌های بی‌مورد را رفع کند.
شما امکان استعلام را گفتید، این کمیته غیر از این دیگر چه مصوبه‌ای داشته؟

آن کمیسیون باید موضوع وضعیت هموطنانی که در خارج هستند یا آنهایی که پرونده‌هایی در زمان قدیم داشتند یا حتی بنا به دلایل سیاسی از ایران رفتند را بررسی کند و تصمیم بگیرد، همه ارگان‌ها هم باید نظر بدهند، اول باید کمیسیون تشکیل شود، اجازه بدهید پیش‌بینی نکنم. همه باید تلاش کنیم، روزنامه‌ها، جریانات سیاسی باید با یک اجماع ملی کار کنند. بسیاری از نگرانی‌ها بی‌مورد است و محمل قانونی ندارد. این فضا را باید بشکنیم. این یک مساله ملی است. باید به یک اجماع برسیم و آن را حل کنیم. 95درصد افرادی که به خارج از کشور رفته‌اند، هیچ مشکل حقوقی و قضایی برای ورود به کشور ندارند. وزیر اطلاعات هم قلبا مایل است که هموطنان به کشور ورود و خروج داشته باشند. قطعا رییس قوه‌قضاییه هم مایل است ایرانیانی که مایل‌اند، به‌راحتی به سرزمین مادری خود رفت‌وآمد داشته باشند. در راس نظام، مقام‌معظم‌رهبری هم در سخنانشان روی حقوق ایرانیان تاکید داشتند. اینها حرف‌های مهمی است. مقام‌معظم‌رهبری همواره تاکید فرمودند که ایرانیان خارج از کشور باید بیایند و بروند و با سرزمین مادری ارتباط داشته باشند بنابراین کسی در مجموعه نظام، با بازگشت این افراد مخالف نیست. خصوصا با تاکید فراوان رییس‌جمهوری محترم و دستورات راهگشای ایشان، هیچ بهانه‌ای برای اجتناب از سفر و دیدار با سرزمین مادری ایرانیان در سراسر جهان وجود ندارد.