بی‌بی‌سی: جمشید برزگر

تحلیلگر بی بی سی در امور ایران

اخبار تایید شده ای که از کردستان عراق و احزاب کرد ایرانی به بی بی سی رسیده حکایت از آن دارد که دولت اقلیم کردستان، به احزاب کردستان ایران مستقر در عراق اعلام کرده که در جنگ جاری با نیروهای دولت اسلامی (داعش سابق) درحال حاضر نیازی به کمک آنها نیست و به این ترتیب، پیشمرگ های کرد ایرانی به مقرهای خود در کردستان عراق بازگشته اند.

پیشتر حزب دمکرات کردستان ایران اعلام کرده بود که به دنبال درخواست دولت اقلیم کردستان ۲۵۰ نفر از پیشمرگ های خود را به جبهه های جنگ با نیروهای دولت اسلامی (داعش سابق) اعزام کرده و این نیروها در نزدیکی مخمور عملیاتی با تلفات کم علیه دولت اسلامی انجام داده اند.

پس از اعلام این خبر، دیگر گروه ها و سازمان های کرد از جمله حزب دمکرات کردستان، کومله، پارت آزادی کردستان، سازمان خبات انقلابی کردستان و… نیز از اعزام نیروهای خود و یا آمادگی برای اعزام نیرو سخن گفته بودند.

در عین حال، بر پایه برخی گزارش ها، همکاری نیروهای پارت آزادی کردستان با دولت اقلیم کردستان همچنان ادامه دارد.

برخی منابع نزدیک به احزاب کرد ایرانی در گفت و گو با بی بی سی فارسی تایید کرده اند که دولت اقلیم کردستان عراق، در پی فشار جمهوری اسلامی ایران و درخواست صریح سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از دولت اقلیم از یک سو و آغاز حملات هوایی آمریکا از سوی دیگر، ترجیح داده که در شرایط فعلی حساسیت منفی ایران را برنینگیزد و ضمن تشکر از احزاب کردستان ایران، از مشارکت نیروهای کرد ایرانی در نبرد جاری با نیروهای دولت اسلامی جلوگیری کند.

به نظر می رسد حمله نیروهای دولت اسلامی به کردستان عراق و پیشروی سریع آنان در مناطق کردنشین، بار دیگر آرایش سیاسی نیروهای داخلی و خارجی در عراق را بر هم زده است.

در داخل عراق، با آغاز پیشروی گسترده و سریع نیروهای دولت اسلامی که در آن زمان خود را داعش( دولت اسلامی عراق و شام) می خواندند، دولت اقلیم کردستان عراق برخوردی محتاطانه در پیش گرفت و به نظر می رسید با در اختیار گرفتن کرکوک و موصل به برنده بزرگ جنگ نیروهای داعش علیه دولت مرکزی عراق به رهبری نوری المالکی بدل خواهد شد.

در آن زمان، رهبران کردستان عراق، با انتقاد از آنچه آن را سیاست های فرقه ای نوری المالکی می خواندند، نه تنها داعش را مشکل نوری المالکی می دانستند، بلکه حتی به صراحت از ضرورت استقلال کامل کردستان عراق سخن به میان آوردند و به دنبال آن، برخی رسانه های کرد زبان، با شدت و حدت بیشتری از کردستان بزرگ حرف زدند.

اما واکنش های داخلی، منطقه ای و بین المللی به رویکرد دولت اقلیم کردستان در مجموع منفی بود. نه تنها دولت مرکزی در بغداد سیاست جدید اقلیم کردستان را محکوم کرد، بلکه رهبران جمهوری اسلامی ایران به عنوان مهم ترین متحد منطقه ای دولت نوری المالکی نیز عمدتا به شکلی تلویحی و در پیام هایی نه چندان علنی، کردستان عراق را از گام برداشتن به سوی استقلال و تجزیه عراق برحذر داشتند.

در سطح بین المللی نیز، توقیف یک محموله نفتی صادراتی اقلیم کردستان عراق نشان داد که پیمودن مسیری که در نهایت به برگزاری همه پرسی استقلال در کردستان عراق بینجامد، چندان هم آسان نیست.

اوایل امردادماه امسال، دادگاهی در آمریکا در پی درخواست دولت مرکزی عراق دستور توقیف محموله یک میلیون بشکه ای نفت اقلیم کردستان به ارزش تقریبی بیش از یک صد میلیون دلار را صادر کرد.

اما دولت اقلیم کردستان عراق فرصتی برای یافتن راه های فروش مستقل نفت مناطق تحت کنترل خود پیدا نکرد. عملیات غافلگیر کننده نیروهای دولت اسلامی و پیشروی سریع آنان به سوی اربیل، معادلات پیشین را یکباره به هم ریخت. اکنون دولت اسلامی، دیگر تنها مشکل نوری المالکی یا شیعیان عراق نبود، بلکه دشمن مشترکی بود که ضرورت بازنگری در روابط پیشین را پیش می کشید.

تسخیر بزرگ ترین شهر مسیحی نشین عراق و از آن مهم تر کشتار کردهای ایزدی و عقب نشینی های پی در پی پیشمرگ های دولت اقلیم کردستان، نشانه وضعیتی بحرانی و شکننده بود که می توانست حتی امنیت تنها پایگاه نظامی آمریکا در عراق، در نزدیکی شهر اربیل را به مخاطره بیندازد.

این وضعیت جدید، باعث شکل گیری آرایشی جدید و بی سابقه به ویژه در میان نیروهای مختلف کرد در چهار کشور عراق، سوریه، ترکیه و ایران شد تا آنجا که برای نخستین بار، یگان های مقاومت خلق(کردستان سوریه) و پ ک ک ( کردستان ترکیه) با هماهنگی و رضایت دولت اقلیم کردستان وارد نبرد با نیروهای دولت اسلامی شدند.

در این میانه و همزمان با بالا گرفتن نگرانی ها از وضعیت انسانی مخصوصا در مناطقی مانند شنگال و نیز بیم از سقوط اربیل موجب شد که احزاب کردستان ایران نیز که سال هاست مقیم کردستان عراق هستند، برای حضور در جبهه های جنگ با دولت اسلامی اعلام آمادگی کنند و در یک مورد نیز، بخشی از این نیروها، متعلق به حزب دمکرات کردستان ایران موفق شوند در مناطق نزدیک به مخمور عملیاتی چند انجام دهند.

این وضعیت تازه، بیش از آنکه اهمیتی نظامی داشته باشد، از نظر سیاسی و پیامدهای احتمالی آن مهم بود، چرا که دولت اسلامی تازه پا عملا موجب تحولی بی سابقه در روابط کردهای ایران، عراق، سوریه و ترکیه شده بود؛ تحولی که می توانست از اختلاف شدید و پرسابقه کردهای هر چهار کشور بکاهد و شرایط را برای افزایش تفاهم و همدلی آنان مساعدتر کند.

اکنون و به دنبال حملات هوایی آمریکا به نیروهای دولت اسلامی، به نظر می رسد که این وضعیت بازهم دستخوش تغییراتی تازه شده است که رضایت برخی از کشورهای همسایه از جمله ایران را بیشتر فراهم می آورد.

رهبران جمهوری اسلامی که همواره منتقد حضور نظامی آمریکا در منطقه بوده اند، در قبال عملیات هوایی این کشور علیه نیروهای دولت اسلامی سکوت کرده اند. بازتاب رسانه ای این حملات در ایران، این امکان را مهیا می کند که چنین سکوتی، نشانه رضایت قلمداد شود.

در این میان، جمهوری اسلامی در شرایط کنونی می تواند کمک های موثرتری چه به طور مستقیم و چه به طور غیر مستقیم از طریق دولت مرکزی عراق در اختیار دولت اقلیم کردستان قرار دهد، و شاید به همین دلیل است که دولت اقلیم ظاهرا خواسته ایران برای دور نگه داشتن احزاب کرد ایرانی از وقایع جاری در کردستان عراق را پذیرفته است.

از منظر داخلی، می توان حدس زد که عملیات نظامی احزاب کرد ایرانی در عراق می تواند بازتابی مثبت در کردستان ایران بیابد و به تقویت پایگاه و جایگاه اجتماعی این احزاب کمک کند؛ امری که از دیدگاه رهبران جمهوری اسلامی نه دلخواه است و نه پذیرفتنی.

از نقطه نظر منطقه ای نیز، همسویی بیشتر احزاب کرد، مخصوصا احزاب کرد ایرانی و عراقی که درگیر مشکلاتی با یکدیگر بوده و به طور سنتی از حمایت حکومت های طرف دیگر مرز برخوردار بوده اند، امری نامطلوب برای تهران محسوب می شود که می تواند گرایش های استقلال طلبانه یا خودمختاری جویانه در کردستان ایران را تقویت کند.

با این همه، ترکیب جدید دولت عراق، آینده دولت اسلامی، نوع واکنش کشورهای سنی، شیوه مواجهه نهایی غرب و مخصوصا آمریکا با اوضاع عراق از جمله عواملی هستند که می توانند تاثیری تعیین کننده بر وضعیت شکننده کنونی عراق داشته باشند. معنای دیگر این سخن آن است که آرایش کنونی سیاسی در عراق و به ویژه کردستان عراق می تواند همچون صف بندی ها و جبهه بندی اخیر عمری کوتاه داشته باشد.