بی‌بی‌سی: تازه‌ترین اثر سینمایی رخشان بنی‌اعتماد، در میانه مخالفت‌ها بر سر نمایش عمومی‌اش در سینماهای ایران، شیر نقره‌‌ای بهترین فیلمنامه در فستیوال فیلم ونیز را از آن خود کرد.

” قصه‌ها ” -که فیلم‌نامه آن توسط بنی‌اعتماد و فرید مصطفوی به نگارش درآمده- در سال ۹۰ ساخته شد؛ دراین فیلم کارگردان به سراغ شخصیت‌های آشنای فیلم‌های قبلی خود مانند “روسری آبی ” ، ” زیر پوست شهر ” ، ” گیلانه ” و ” خون بازی ” می‌رود و به بهانه نمایش برشی از زندگی آنها، تغییرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی رخ داده در جامعه طی دهه‌های اخیر را به تصویر می‌کشد و نقد می‌کند.

این نقد اما – خصوصا به دلیل اشارات آشکارش به حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸- حساسیت شدید تندروها را برانگیخت و فیلم را به عنوان فیلمی ” مدافع فتنه ” برای مدتی به محاق توقیف فرستاد.

هرچند سازمان سینمایی دولت یازدهم توانست در حرکتی آشتی‌جویانه، چند سال پس از ساخت این فیلم بالاخره در جشنواره فجر سال گذشته آن را در کنار چند فیلم “مسئله‌دار” دیگردر بخش مسابقه بگنجاند؛ اما به نظر می‌رسد این وازتخانه هنوز هم بابت این فیلم به شدت تحت فشار است؛ تا آنجا که مدیران آن گاهی وادار به اظهارنظرهای متناقض در این باب می‌شوند.

پیمان معادی از بازیگران فیلم

در آخرین مورد، تلویزیون ایران در گزارشی ضمن حمله به “قصه‌ها”، سخنانی از علی جنتی را پخش کرد که ظاهرا به دلیل “سیاه‌نمایی” به این فیلم حمله می‌کرد و می‌گفت که اید مانع صدور مجوز و ساخت فیلم‌هایی از این دست و حضور آنها در جشنواره‌های جهانی شد.

اندکی بعد و علیرغم پخش نسخه ویدئویی سخنان وزیر ارشاد، معاون او در سازمان سینمایی اعلام کرد که حرف‌های آقای وزیر “درست منتقل نشده‌اند” و ضمن تشکر از “همکاری‌” رخشان بنی‌اعتماد با سازمان متبوعش، تاکید کرد “قصه‌ها” از مجوزهای لازم برای اکران برخوردار است.

بنا به تفسیر حجت‌الله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی٬ انتقاد وزیر ارشاد صرفا متوجه فرایند مستقلی است که فیلم‌ها برای ورود به جشنواره‌های جهانی طی می‌کنند؛ فرایندی که کنترل دولتی بر آن وجود ندارد و به زعم وزیر ارشاد به همین دلیل نباید فیلم‌های راه یافته به جشنواره‌ها را “نماینده ایران” تلقی کرد.

به‌علاوه به گفته وی جنتی به این نکته معترض است که چرا دولت فعلی باید در مورد فیلم‌هایی که مجوز خود را در دولت قبلی کسب کرده‌اند جوابگو باشد. رئیس سازمان سینمایی تاکید کرد که با این حال آقای وزیر در این گفتگو نامی از “قصه‌ها” نیاورده و به مسئله ای کلی اشاره داشته است.
رخشان بنی اعتماد؛ ‘فتنه‌گر’، ‘فمینیست’، ‘روشنفکر’

رخشان بنی اعتماد و فرید مصطفوی نویسندگان فیلمنامه قصه‌ها

“قصه‌ها” تنها فیلمی بود که رخشان بنی‌اعتماد در بحبوحه جدال سینماگران مستقل و سازمان سینمایی دولت محمود احمدی‌نژاد ساخت و برای ساخت آن مجوزهای معمول را نیز دریافت نکرد- حرکتی که نشانه اعتراض او و به رسمیت نشناختن سازمان سینمایی وقت توسط این سینماگر توانا تفسیر شد.

گذشته از اتهام “حمایت از فتنه و فتنه‌گران” در فیلم و خارج از آن، موضوع مجوز، دست‌آویز اصلی بود که مخالفان فیلم برای حمله به کارگردان مورد استفاده قرار داده و می‌دهند.

اما در جریان نشست مطبوعاتی “قصه‌ها” در جشنواره فجر سال گذشته، بنی‌اعتماد اعلام کرد در ساخت این فیلم هیچ نوع “قانون‌شکنی” صورت نگرفته و او این اثر اپیزودیک را در قالب چند فیلم کوتاه و با کسب مجوزهای لازم ساخته است.

او با تأکید بر این‌که آنقدر هوشمند هست که بداند نباید “بهانه” به دست کسی بدهد، افزود: فیلم “قصه‌ها با پروانه‌ ساخت فیلم کوتاه ساخته شد و می‌توانست داستان‌های آن به هم متصل باشد یا نباشد”.

بنی‌اعتماد در همان نشست مطبوعاتی نسبت به “تلخی” و “سیاه‌نمایی” که مخالفان فیلمش به آن نسبت می‌دهند نیز عکس‌العمل نشان داد و گفت تحمیلِ پایان خوش به شخصیت‌ها را “فریب مخاطب” می‌داند و اگر چیزی به جز برداشت خود از واقعیت‌های اجتماع را در فیلم‌هایش نشان بدهد، “خیانت” کرده‌است.

با این حال اصولگرایان – که طی ماه‌های اخیر، حوزه فرهنگ و هنر را یکی از آسان‌ترین حوزه‌ها برای به زیرِ ضرب گرفتن دولت جدید یافته‌اند- تا آنجا پیش رفتند که طی جشنواره فجر، به خاطر چند فیلم از جمله “قصه‌ها” وزیر ارشاد را به استیضاح تهدید کردند.

از جمله نصرالله پژمانفر، از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس در آن زمان “فتنه” را جزو “خطوط قرمز” مجلس خوانده بود و گفته بود این نهاد “طبعا تحمل نمی‌کند که قرائت ناقص و ماهواره‌ای از این برهه تاریخی کشور” به وسیله فیلم‌های سینمایی در جامعه منتشر شود؛ او ابراز امیدواری کرده بود مجلس ناچار به نشان دادن “کارت قرمز” به علی جنتی نشود.

فاطمه معتمد آریا٬ از روسری آبی تا قصه‌ها

در نهایت آذرماه سال گذشته “قصه‌ها” توانست مجوز رسمی اکران را از وزارت ارشاد دولت یازدهم دریافت کند؛ اما مناقشات بر سر محتوا و مجوز این فیلم کماکان ادامه یافت و با راه پیدا کردن فیلم به جشنواره ونیز، انتقاد رسانه‌های تندرو از آن به عنوان فیلمی “ضد ایرانی” و “حامی فتنه” نیز اوج گرفت.

از جمله روزنامه “جوان” اخیرا در مطلبی بنی‌اعتماد را متعلق به طیف “فیلمسازان روشنفکر” خوانده، به آثار “فمینیستی” وی خرده گرفت و از وزارت ارشاد پرسید چه “تنبیهی” برای حضور بدون مجوز “فیلم‌های سیاه ایرانی” در نظر خواهد گرفت.

آنچه روزنامه جوان “فمینیسم” می‌خواند، احتمالا حضور پررنگ زنانِ رنج‌کشیده اما توانا و مستقلی‌ست که اغلب به طبقات محروم اجتماع تعلق دارند و در آثار رخشان بنی‌اعتماد -از جمله فیلم “قصه‌ها”- به وفور به آنها پرداخته می‌شود؛ موضوعی که خود کارگردان نیز بر آن واقف است و دلیل آن را کاستی‌های موجود در جامعه معرفی می‌کند: ” من به تفکیک جنسیتی قائل نیستم … اما برای عده‌ای اصلا تریبونی وجود ندارد. به همین دلیل، بیشتر روی زنان و شخصیت‌هایی که در فیلم‌هایم دیده‌اید، تمرکز وجود دارد.” ا

و در “قصه‌ها”، گلاب آدینه، فاطمه معتمدآریا، باران کوثری و زنان دیگری از فیلم های به یادماندنی پیشینش را در کنار برخی بازیگران مرد همان فیلم‌ها از جمله محمدرضا فروتن و مهدی هاشمی و چهره‌هایی تازه از جمله صابر ابر و فرهاد اصلانی به کار می‌گیرد تا در هفت روایت کوتاه، به مخاطبان خود نشان دهد وضعیت نابسامانِ زندگی این شخصیت‌ها طی سال‌هایی که گذشته اگر نه بدتر، قطعا بهتر هم نشده‌است.
‘سیاه‌نمایی’ در ونیز

جایزه بهترین فیلمنامه جشنواره فیلم ونیز به رخشان بنی‌اعتماد رسید

طی نشست مطبوعاتی فیلم در ونیز، بنی اعتماد بخشی از “سیاهیِ” فقر و نابسامانی نمایش داده شده در فیلمش را بر گردن تحریم‌های غرب بر علیه ایران انداخت.

او پس از نمایش فیلمش به رسانه‌ها گفت: “شرایط اقتصادی در ایران بحرانی است که ناشی از وضع تحریم‌های اقتصادی است و در واقع مردم ایران تاوان این تحریم‌ها را می‌پردازند. با ساخت این فیلم می‌خواهم نشان دهم تحریم‌های غرب به دلیل فعالیت‌های هسته‌ای ایران چه آثار سویی بر زندگی مردم عادی در ایران گذاشته‌ است.” اما چنان که از شواهد بر می‌آید، سرزنش غرب هم نتوانسته مخالفان داخلی فیلم را راضی کند.

بنی‌اعتماد پس از انتشار انتقادات وزیر ارشاد نسبت به این فیلم، با تاکید بر اکران آن در پاییز جاری افزود در صورتی که مجوزهای لازم برای اکران داخلی را کسب نکرده بود هرگز فیلم را روانه جشنواره ونیز نمی‌کرد: ” من زمانی با نمایش فیلم در جشنواره “ونیز” موافقت کردم که نمایش عمومی آن در ایران قطعی شده بود”.

پیشتر نیز طی جشنواره فجر سال گذشته او از دعوت بسیاری از جشنواره‌های خارجی برای حضور “قصه‌ها” خبر داده بود و گفته بود برای او مخاطب ایرانی است که “اصل” محسوب می‌شود و دیده شدن فیلمش در سالن‌های سینما طی جشنواره فجر برایش حکم “جایزه” را داشته است. آرای مردمی جشنواره فجر نیز نشان داد که مخاطبان استقبال گسترده‌ای از این فیلم کرده‌اند؛ هرچند نهایتا سیمرغ آرا مردمی نصیب فیلم دیگری شد.

برای روشن شدن تکلیف “قصه‌ها” هنوز باید کمی صبر کرد؛ فرارسیدن نوبت اکران این فیلم در پاییز نشان خواهد داد که در کشمکش میان اصحاب سینما و معتقدانِ به کنترل حداکثری حوزه فرهنگ، اینبار وزارت ارشاد به کدام طرف متمایل خواهد شد.