بی‌بی‌سی: دولت حسن روحانی در شرایطی هفته آینده بودجه سال آینده را تقدیم مجلس می‌کند که قیمت هر بشکه نفت به زیر ۷۰ دلار رسیده است.

این یعنی دولت در خوش بینانه ترین حالت، قیمت هر بشکه نفت در بودجه سالانه را باید ۷۰ دلار در نظر بگیرد که نسبت به قیمت نفت یکصد دلاری در بودجه امسال ۳۰ درصد کمتر است.

سوای قیمتی که دولت برای قیمت هر بشکه نفت در نظر می گیرد، موضوع اصلی کاهش شدید درآمدهای نفتی آنهم همراه با تحریم هایی است که دسترسی ایران به درآمدهای نفتی اش را به شدت محدود کرده است.

از دو سال پیش که تحریم های بین المللی به خصوص تحریم اتحادیه اروپا علیه صنعت نفت و بانکداری ایران اعمال شد، فروش نفت ایران از بالای دو میلیون بشکه در روز به کمتر از یک میلیون بشکه کاهش یافت.

در آن زمان البته قیمت نفت در بازار جهانی بالای ۱۱۰ دلار بود و هر چند نصف شدن فروش نفت، درآمدهای ارزی ایران را به شدت کاهش داد اما دولت همچنان از درآمدهای نفتی قابل توجهی برخوردار بود.

اکنون در کنار ادامه محدودیت های فروش نفت، قیمت نفت به زیر ۷۰ دلار در بشکه رسیده است و به این ترتیب درآمدهای ارزی نفتی ایران کاهش چشمگیری خواهد یافت.

آمار بانک مرکزی ایران نشان می دهد که درآمد نفتی ایران در اوج عواید نفتی سال ۱۳۹۰ به مرز ۱۱۹ میلیار دلار رسید و یک سال بعد در سال ۱۳۹۱ و گسترده شدن تحریم های بین المللی به کمی بیش از ۶۸ میلیارد دلار تنزل کرد. یعنی در فاصله یک سال درآمد نفتی تقریبا نصف و شوک بزرگی بر اقتصاد ایران وارد شد و بحران ارزی در کنار مشکلات اقتصادی داخلی، رشد اقتصادی کشور را به حدود منفی ۶ درصد کاهش داد.

وضعیت درآمدهای نفتی در سال گذشته خورشیدی به دلیل بالا بودن قیمت نفت، همچنان بالا بود و در این سال درآمدهای نفتی با حدود سه میلیارد دلار کاهش، به حدود ۶۵ میلیارد دلار رسید.

درآمدهای نفتی ایران
سال میزان‌درآمد(میلیارد دلار) میزان صادرات روزانه(میلیون بشکه)
۱۳۸۳ ۳۶.۳۱۵ ۲.۶۸۸
۱۳۸۴ ۵۳.۸۲۰ ۲.۶۹۱
۱۳۸۵ ۶۲.۰۱۱ ۲.۴۸۶
۱۳۸۶ ۸۴.۵.۵ ۲.۵۲۲
۱۳۸۷ ۸۶.۶۱۹ ۲.۳۰۹
۱۳۸۸ ۶۹.۹۵۷ ۲.۰۲۴
۱۳۸۹ ۹۰.۱۹۱ ۲.۰۰۲
۱۳۹۰ ۱۱۸.۸۶۱ ۲.۱۰۷
۱۳۹۱ ۶۸.۱۳۵ –
۱۳۹۲ ۶۴.۷۸۹ –
منبع: بانک مرکزی ایران

با کاهش قیمت نفت در سال جاری درآمدهای ارزی ایران کمتر خواهد شد اما نگرانی اصلی این است که قیمت نفت در همین سطح باقی بماند و این به معنی محدود شدن بیشتر درآمدهای ارزی ایران است.

اگر صادرات نفت ایران را یک میلیون بشکه در روز فرض کنیم و قیمت نفت هم حدود ۷۰ دلار باشد به طور میانگین درآمد یک سال آینده کمتر از ۲۶ میلیارد دلار خواهد بود. این یعنی درآمد نفت نسبت به سال ۹۲ کمتر از نصف می شود.

اما مشکل ایران فقط کاهش شدید درآمدهای نفتی نیست. ایران به دلیل تحریم ها به پول نفت فروخته شده هم دسترسی ندارد. برای همین هم چه در مذاکرات هسته ای ده ماه گذشته و چه در مذاکرات هفت ماه آینده، یکی از امتیازاتی که برای ادامه مذاکرات برای ایران در نظر گرفته شده است، دسترسی به بخشی از درآمدهای بلوکه شده نفتی است.

در آخرین دور مذاکرات ایران در وین توافق شد که دوره مذاکرات برای هفت ماه دیگر تمدید شود و در مقابل این کشور هر ماه به ۷۰۰ میلیون دلار از درآمدهای نفتی اش دسترسی داشته باشد. با فرض ثابت بودن شرایط و قیمت نفت، ایران در هفت ماه آینده به حدود ۵ میلیارد دلار از درآمد های نفتی اش دسترسی خواهد داشت. در حالی که درآمدش در این مدت بیشتر از ۱۵ میلیارد دلار است و این کشور تنها به یک سوم آن دسترسی خواهد داشت.
درآمدهای نفتی ایران دو سال پیش نزدیک 119 میلیارد دلار بود

میزان طلب ایران از مشتریان نفتی اش به درستی روشن نیست، اما برخی منابع دارایی های بلوکه شده خارجی ایران را ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیارد دلار برآورد کرده اند.

یکی از راههای ایران برای استفاده از این درآمدهای نفتی، خرید کالا از مشتریان نفت به جای پول نقد است. چین که در سال های اخیر به بزرگترین شریک تجاری ایران تبدیل شده، به جای بخشی از پول های نفت به ایران کالا می فروشد.

اما میزان طلب نفتی ایران اکنون از چین به بیشتر از ۳۰ میلیارد دلار رسیده است و ایران در ازای آن درصدد است تا بتواند خط اعتباری حدود دو برابر این رقم را در قالب فاینانس از آن کشور بگیرد و با آن بخشی از پروژه های عمرانی را اجرا کند.

به نظر می رسد وضعیت درآمدهای ارزی ایران در چنین شرایطی با دوره پایان دولت اکبر هاشمی رفسنجانی و ابتدای دولت محمد خاتمی قابل مقایسه است. هر چند در آن دوران تحریمی وجود نداشت ولی اکنون تحریم های بین المللی حتی بیش از کاهش درآمدهای نفتی برای اقتصاد ایران زیانبار است.

شواهد نشان تاریخی سه دهه گذشته ایران می دهد که همواره سیل درآمدهای نفتی دولت را به سمت بی برنامگی و ریخت و پاش گسترده سوق داده و کاهش درآمدها دستکم دولت ها را واداشته است تا حدودی دخل و خرج خود را تنظیم کنند.

اکنون دولت حسن روحانی با وجود تلاش گسترده یک سال گذشته برای رسیدن به توافقی بر سر پرونده هسته ای و برداشته شدن تحریم ها، چاره ای ندارد جز آنکه همچنان امیدوار باشد تا قیمت نفت بیشتر از این کاهش نیابد و تا پیش از تابستان سال آینده بتواند با گروه پنج بعلاوه یک به توافق برسد.