خودنویس: فارین پالیسی طی گزارشی درباره کاهش شدید قیمت نفت، نقش عربستان در شکستن کمر اقتصاد ایران در زمان شاه و دوران کنونی را بررسی کرده است.

کاهش قیمت نفت در بازار جهانی که در پنج سال اخیر بی‌سابقه بوده، به شدت دولت ایران را تحت فشار قرار داده است. پس از آخرین نشست اوپک در ماه نوامبر که عربستان و امارات با مخالفت در برابر خواست ایران و ونزوئلا، مانع از کاهش سقف تولید نفت شده و به کاهش بیشتر قیمت نفت کمک کردند، نام سعودی‌ها به عنوان یکی از عاملین اصلی سقوط بهای انرژی مطرح شده است. اما سعودی‌ها چه نفعی از این ماجرا می‌برند؟

فارین پالیسی در مقاله روز پنج‌شنبه ۱۸ دسامبر خود این موضوع را بررسی کرده است. اندرو اسکات کوپر در این مقاله با اشاره به خاطرات اسدالله علم، به نقش سعودی‌ها در کاهش تعمدی قیمت نفت و ضربه‌زدن به اقتصاد ایران شاهنشاهی در سال‌های منتهی به انقلاب ۵۷ اشاره کرده است.

در هفته‌های آخر سال ۱۹۷۶ طی یکی از نشست‌های اوپک در دوحه قطر، سعودی‌ها اعلام کردند که در قبال خواسته اعضای اوپک -که در آن زمان ایران نقش رهبری آن و رای بالایی در آن داشت- برای افزایش ۱۵ درصدی بهای نفت، مقاومت می‌کنند. ملک خالد بن عبدالعزیز آل سعود می‌گفت که افزایش بهای نفت در حالی که کشورهای غربی در رکود اقتصادی به سر می‌برند، عادلانه نیست.

با این حال، کسی نبود که نداند سعودی‌ها با علم به دردسر اقتصادی تازه شروع‌شده ایران در آن زمان، قصد مقابله با نفوذ بالای این کشور در منطقه و نیم‌نگاهی نیز به نیروگاه هسته‌ای سفارش‌داده‌شده توسط شاه داشتند.

سعودی‌ها با افزایش تولید از ۸ میلیون بشکه به ۱۱.۸ میلیون بشکه در روز، سیل نفت را در سال ۱۹۷۷ روانه بازار کردند و در یک ماه ۳۸ درصد از بهای نفت کاستند. امری که به گفته شاه، برای ایران کمرشکن بود و این کشور ناچار شد تا تمامی برنامه‌های توسعه‌ای خود را که برای پنج سال آتی پیش‌بینی کرده بود، بر هم ریزد. تولیدات صنعتی ایران به نصف رسید و تورم به ۳۰ تا ۴۰ درصد جهش یافت. بسیاری از ناظران یکی از عوامل کمک‌کننده به سقوط نظام شاهنشاهی را عامل اقتصادی می‌دانند.

امروز اما در نقطه‌ای هستیم که بهای نفت از ۱۱۵ دلار در هر بشکه (آگست ۲۰۱۳) به زیر ۶۰ دلار در دسامبر ۲۰۱۴ رسیده است. با اینکه یکی از عوامل کاهش قیمت، وجود نفت شِل اعلام شده، اما کسی نیست که ندادند سعودی‌ها از نفت به عنوان اهرم سیاسی سوءاستفاده می‌کنند.

این نخستین بار پس از دهه هفتاد میلادی نیست که حاکمان عربستان چماق نفت را بر سر دیگران می‌کوبند. در نوامبر ۲۰۰۶ نواف عبید یکی از مقامات امنیتی سعودی نزدیک به شاهزاده ترکی الفیصل که بعدها سفیر ریاض در واشینگتن شد، طی مطلبی در واشینگتن پست به این اشاره کرده بود که کشورش می‌تواند با افزایش تولید و رساندن بهای نفت به نصف، اثر مخربی بر اقتصاد ایران بگذارد تا این کشور نتواند به گفته نواف عبید، به پیکارجویان شیعه در عراق و سایر نقاط کمک برساند.

دو سال بعد، آنان در عرض شش ماه نفت را از بشکه‌ای ۱۴۷ دلار به بشکه‌ای ۳۳ دلار رساندند. همان سالی که می‌رفت تا انتخاباتی برگزار شود تا یکی از متشنج‌ترین اوضاع سیاسی در ایران پس از انقلاب ۵۷ را رقم بزند.

سیگنال‌های کاهش قیمت امروز نیز شاید از سال ۲۰۱۱ فرستاده شده بودند. شاهزاده ترکی در آن سال به ایران هشدار داده بود تا از ناآرامی‌های بهار عرب در منطقه به نفع خود سوءاستفاده نکند و گاردین در شرح این نطق که در میان مقام‌های آمریکایی و بریتانیایی ایران شده بود، نوشت که اقتصاد ایران با کاهش درآمد نفتی به هم می‌ریزد. کاری که سعودی‌ها برای انجام آن بسیار مناسب هستند.

سعودی‌ها مترصد فرصتی بودند که بهای جهانی نفت خودبخود اندکی ملایم شود تا آن‌ها ضربه نهایی را وارد کنند. نواف عبید چند ماه قبل از شکستن قیمت‌ها در دسامبر، در مقاله‌ای که رویترز آن‌را منتشر کرد، از اثر ویرانگر پایین آمدن بهای نفت بر اقتصاد ایران با وجود تحریم‌های کنونی خبر داد. اکنون نیز به نظر می‌رسد که خبر رشد ۳۰ درصدی قیمت نان در ایران، مایه خرسندی سعودی‌ها شده است.

حسن روحانی اخیراً کاهش قیمت نفت را «توطئه و برنامه‌ریزی سیاسی بعضی کشورها» خواند و گفت: «مردم منطقه این‌گونه توطئه‌ها و به تعبیری خیانت‌ها علیه جهان اسلام را از یاد نخواهند برد». وی افزود: «مسلما مردم به این توطئه عکس‌العمل نشان خواهند داد و کشورهایی که پشت این توطئه هستند باید بدانند که نفرت را در جهان اسلام نسبت به خود افزایش می‌دهند».

به گفته نویسنده فارین پالیسی، آرزوی واقعی ریاض به نوعی تکرار تاریخ و آن چیزی است که یک بار در دهه هفتاد میلادی برای شاه روی داد: ناآرامی اجتماعی و ریختن مردم به خیابان‌ها. شاید احتمال اینکه انقلابی دیگر در چنان ابعادی روی دهد کم باشد اما به هر روی نشانه قدرت‌نمایی سعودی‌ها و نقش خطرناک هر کسی که شیر چاه‌های نفت را در دست داشته باشد، در منطقه و جهان است.