راهک: حبیب حسینی فرد

حمله جنایتکارانه امروز به دفتر نشریه کاریکاتور شارلی ابدو در پاریس (صفحه فیسبوک نشریه در اینجا) و کشتن تعدادی از اعضای تحریریه آن در همان روزی اتفاق افتاد که رمان جنجال‌برانگیز میشل هولبک هم به بازار آمد. این همزمانی شاید تصادفی نباشد و تروریست‌ها شاید به دلیل عدم دسترسی به هولبک یا ناشرش به سراغ جایی رفته‌اند که کمتر فعلا تحت مراقبت بوده.هولبک نویسنده‌ای نام‌آشنا در فرانسه است و آثار و حرف‌های معمولا جنجال‌برانگیزی داشته. اسلام را احمقانه‌ترین دین خوانده، ستایش قبلی‌اش از استالین را ناشی از آن دانسته که او آنارشیست‌ها را می‌کشت و مارشال پتن که در فرانسه با هیتلر همدست شد را به دوگل ترجیح می‌دهد چون از کشور فرار نکرد.هولبک در رمان انقیاد (Soumission) سال ۲۰۲۲ فرانسه را تصویر می‌کند که در انتخابات ریاست جمهوری یک نامزد مسلمان با نامزد حزب افراطی جبهه ملی به دور دوم می‌روند و همه احزاب چپ و راست برای ممانعت از قدرت‌گیری نامزد جبهه ملی به نامزد مسلمان رای می‌دهند. او پیروز می‌شود و جمهوری چهارم فرانسه از فردای روز پیروزی به حکومت اسلامی تحت قوانین شریعت و حجاب و … تبدیل می‌شود. هلال ماه و پرچم سبز بر فراز الیزه برافراشته می‌شود و چند همسری هم سکه رایج. شخصیت اول داستان هم پرفسور دانشگاه سوربن است که حالا از عربستان سعودی تامین می‌شود و حقوقی کلان می‌گیرد، سه زن دارد و … و روشنفکران هم حتی در قیاس با دوره سلطه حکومت هیتلری بر فرانسه مقاومت چندانی نشان نمی‌دهند.تم داستان بیش از آنها بحث‌برانگیز بوده که از پیش پیش فروش نشود و حتی عامدانه قبل از انتشار آن را در اینترنت منتشر نکنند. چند روز دیگر بلافاصله ترجمه آن در آلمان هم منتشر می‌شود، که با استقبال محافل نزدیک به پگیدا روبرو شده.

توجهی که کتاب برانگیخته سبب شده که رسانه‌های فرانسه پررنگ به آن بپردازند. کمتر نشریه‌ای در روزهای اخیر صفحه اولش را با لحنی عمدتا انتقادی به این کتاب اختصاص نداده است.

هولبک در توضیح انگیزه‌اش برای نوشتن این رمان در مصاحبه‌ای با نوول ابزرواتور گفته است که ایده روشنگری که با پروتستانیسم زاده شد و به انقلاب کبیر فرانسه راه برد در بستر مرگ است. دوران روشنگری اروپایی تنها یک اپیزود از تاریخ بشریت بوده و دیگر اثری از آن نیست. حالا آته‌ئیسم مرده است، سکولاریسم مرده است و جمهوری هم.

او البته انکار کرده است که این کتاب بیش از همه به سود محبوبیت جبهه ملی تمام خواهد شد، ولی گفته که کتاب را با این هدف ننوشته و صرفا خواسته یکی از چشم‌اندازهای فرانسه را تصویر کند که اگر ۲۰۲۲ هم محقق نشود شاید بعدتر منتفی نباشد. تاکید هولبک این است که ترس از رمان من بی‌خود است و تا کنون هیچ رمانی نتوانسته مسیر تاریخی جوامع را دگرگون کنند.

شخصیت اصلی رمان البته هم از اسلام منتفر است و هم مجذوب آن. به همین خاطر هم خواننده بالاخره درنمی‌یابد که هولبک رمانی ضداسلامی نوشته یا صرفا اثری است ادبی. خودش هم گفته که من قضاوت در این باره را به خواننده واگذاشته‌ام. با این همه همنامی این کتاب با اثر تئو وان گوگ، فیلمسازی هلندی که در آخرین فیلمش آیه‌های قرآن را بر پیکر یک زن برهنه ضرب و زخم دیده تصویر کرده بود شاید بی‌معنا نباشد. وان گوگ اندکی بعد از نمایش فیلمش در تلویزیون ترور شد. حالا رابطه سکس و اسلام برای هولبک هم از میدان‌های اصلی چالش و مبارزه‌اند.

القصه، تاثیر این کتاب، ورای انگیزه نویسنده آن، بر فضای برانگیخته و حساس فرانسه و ورای مرزهای آن غیرقابل چشم‌پوشی است.

فرانسوا اولاند هم مجبور به موضع‌گیری راجع به رمان شده. گفته است که‌ آنچه که عده‌ای جسارت ادبی می‌نامند چیزی نیست جز تکرار حرف و حدیث‌هایی که این سال‌ها عنوان شده: سقوط و زوال فرهنگ غرب و اشاعه بدبینی. نگذارید که این فضای منفی ما را به درون خود درکشد.

با اتفاق جنایتکارانه امروز در دفتر نشریه شارلی ابدو کار منتقدان کتاب برای گرفتن زهر آن و کاستن از فضای منفی که این روزها در دو سوی رود راین (فرانسه و آلمان) شکل گرفته آسان نخواهد بود. ظاهرا هنوز زیاد مانده که گرایش‌هایی از اسلام پاسخ کاریکاتور و رمان را به صورت مشابه بدهند و خود با جنایت شان وضعیت را برای اکثریت مسلمان‌های مسالمت‌جوی مهاجر دشوار نکنند.