حکایت نقل قول‌های هسته‌ای منتسب به آیت‌الله خامنهای
بی‌بی‌سی: گفتگوهای هسته ای ایران و قدرت های جهانی، در شرایطی به سرانجام رسید که روایت های متفاوتی در باره نقش آیت‌الله خامنهای در این مذاکرات مطرح شده بود: حسن روحانی نقش رهبر جمهوری اسلامی ایران در گفتگوها را “تعیین کننده” خوانده و اصولگرایان منتقد، مذاکره کنندگان را به بی توجهی به دیدگاه های رهبر متهم کرده بودند.
احتمالا به همین دلیل، قبل و بعد از گفتگوها، منتقدان و موافقان مذاکرات در تلاش بوده اند تا با نقل سخنانی از آیت‌الله خامنهای یا ذکر اخباری در مورد میزان دخالت او در مذاکرات، راس هرم قدرت سیاسی در ایران را همراه با دیدگاه های خود نشان دهند.
همزمان، گرچه آیت‌الله خامنهای در سخنرانی‌های عمومی، به اعلام موضع رسمی درباره گفت‌وگوهای هسته ای، مذاکره با آمریکا یا اعضای تیم مذاکره‌کننده پرداخته، اما سکوت او و نزدیکانش در قبال بسیاری از نقل قول های منتسب به رهبر ایران، بازار این نقل‌قول‌ها را داغ‌تر کرده است.
رویه کلی دفتر آیت الله خامنه ای، سکوت در مقابل اخباری که بدون رضایت این دفتر به رهبر نسبت داده می شود نبوده است. برای مثال می‌توان به حداقل سه تکذیبیه دفتر رهبری اشاره کرد که در زمان هایی نزدیک به انتخابات ۱۳۸۸ – در تاریخ های ۲۱ خرداد، ۱۰شهریور و ۲۳ شهریور – منتشر شده اند؛ و از قضا هر سه در واکنش به اخباری بوده اند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به روابط آقای خامنه ای و اکبر هاشمی رفسنجانی ارتباط داشته اند
این در حالی است که رویه کلی دفتر آیت الله خامنه ای، سکوت در مقابل اخباری که بدون رضایت این دفتر به رهبر نسبت داده می شود نبوده است. برای مثال می‌توان به حداقل سه تکذیبیه دفتر رهبری اشاره کرد که نزدیک به انتخابات ۱۳۸۸ – در تاریخ های ۲۱ خرداد، ۱۰شهریور و ۲۳ شهریور – منتشر شده اند؛ و از قضا هر سه در واکنش به اخباری بوده اند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به روابط آقای خامنه ای و اکبر هاشمی رفسنجانی ارتباط داشته اند.
شاید به دلیل همین حساسیت ها بوده که نیروهای سیاسی ایران، زمانی برای نقل سخنان آیت‌الله خامنهای در جلسات غیررسمی، عمدتا از عبارت‌هایی نظیر “یکی از مقام‌های بلندپایه نظام” یا “یکی از بزرگان نظام” استفاده می‌کرده اند.
به نظر می رسد که این رویه، در ارتباط با گفت‌وگوهای هسته‌ای، لزوما رعایت نشده است.
“من فقیه هستم”
“بیجا می‌کنی شما از زبان او حرف بزنی”. این واکنش چند ماه پیش محمدجواد ظریف به مهدی کوچک‌زاده، نماینده مجلس و از اعضای جبهه پایداری بود، که در پایان جلسه غیرعلنی مجلس “از زبان” آیت‌الله خامنهای گفته بود وزیر امور خارجه ایران “خائن” است.
اصولگرایان منتقد گفت‌وگوهای هسته‌ای، در نزدیک به دو سال گذشته نقل قول های مشابه فراوانی را در مورد مذاکرات و مذاکره کنندگان هسته ای انجام دادند که اغلب، منسوب به اظهارات رهبر جمهوری اسلامی در محافل خصوصی بودند.
در یکی از مشهورترین این موارد، جواد کریمی‌قدوسی، نماینده مجلس و عضو جبهه پایداری، گفت که رهبر ایران در دیدار با سران سه قوه، توافق‌نامه ژنو را دارای “ابهامات” زیادی توصیف کرده و گفته که به عنوان یک فقیه سه بار این توافق‌نامه را خوانده و به این نتیجه رسیده که از آن “تثبیت حق غنی‌سازی” به دست نمی‌آید. به گفته این نماینده مجلس، آیت‌الله خامنهای اعضای تیم مذاکره‌کننده را به پافشاری نکردن بر حقوق هسته‌ای متهم کرده است.
کمی بعد از سخنان کریمی‌قدوسی، محمود نبویان – دیگر نماینده عضو جبهه پایداری در مجلس – با اشاره به جلسه سران سه قوه با رهبر جمهوریاسلامی، خبر از “ایرادهای اساسی” او نسبت به متن توافق ژنو داد و آن را “مغایر استقلال” ایران دانست.
جواد کریمی‌قدوسی، نماینده مجلس و عضو جبهه پایداری، گفت که رهبر ایران در دیدار با سران سه قوه، توافق‌نامه ژنو را دارای ‘ابهامات’ زیادی توصیف کرده و گفته که به عنوان یک فقیه سه بار این توافق‌نامه را خوانده و به این نتیجه رسیده که از آن ‘تثبیت حق غنی‌سازی’ به دست نمی‌آید
محمداسماعیل کوثری، نماینده مجلس و از فرماندهان سابق سپاه پاسداران، پس از پایان دور اول مذاکرات ژنو گفت که برخی از “مقام‌های عالی” نظام نسبت به این توافق انتقاد داشته و به همین دلیل٬ دستور تشکیل کمیته ای ویژه را برای نظارت بر مذاکرات هسته‌ای داده‌اند. چندی بعد احمد بخشایش، از اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از تشکیل چنین کمیته ای مطابق “خواست رهبری” سخن گفت و هفته‌نامه ۹ دی، متعلق به حمید رسایی نماینده عضو جبهه پایداری، نوشت که رهبر ایران ضمن تذکر به حسن روحانی، خواستار “تقویت تیم مذاکرات” شده است.
تمام اینها در حالی بود که خبر تشکیل کمیته نظارت بر مذاکرات هسته ای، توسط مسئولان دولتی تکذیب شد.
در واکنشی دیگر به توافق ژنو، علیرضا زاکانی، از نمایندگان مجلس و رئیس اسبق بسیج دانشجویی، از “تذکر” آقای خامنهای به تیم مذاکره‌کننده پس از این توافق خبر داد. ابراهیم آقامحمدی، از نمایندگان عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، در اظهاراتی جداگانه گفت که در مساله “رآکتور اراک” متن توافق “بدون هماهنگی با مقامات ارشد نظام” تهیه شده است.
دفتر آیت الله خامنه ای و حتی منصوبان او، نه تنها مقابل تمام این نقل‌قول‌ها سکوت کردند، بلکه پاسخ رهبر ایران به نامه رئیس جمهور درباره توافق ژنو، بر حجم ابهامات راجع به موضع واقعی او افزود.
آقای خامنه ای در پاسخ به حسن روحانی که در نامه ای به او نوشته بود براساس توافق ژنو، حق غنی‌سازی جمهوریاسلامی به رسمیت شناخته شده، از اظهار نظر مستقیم در این باره خودداری کرد و نوشت که “دستیابی به آنچه مرقوم داشته‌اید” باعث “تقدیر و تشکر” است.
یکی از موضوعات مورد توافق در ژنو، یعنی انجام توافق جامع هسته ای در دو مرحله نیز، از جمله موضوعاتی بود که زمینه انتساب نقل قول های جدید به آیت الله خامنه ای شد. در پی این توافق، آقای خامنه ای در سخنانی بر لزوم انجام توافق نهایی هسته ای در یک مرحله تاکید کرد و پس از آن، جواد کریمی قدوسی مدعی شد که اعلام این موضوع توسط رهبر، نوعی واکنش به بی نتیجه ماندن توصیه های قبلی مذاکره کنندگان در مورد یک مرحله ای بودن توافق بوده است. آقای کریمی قدوسی مشخصا گفت: “به دلیل بی توجهی تیم مذاکره کننده، رهبر انقلاب مجبور شدند این مساله را به عموم مردم بیان کنند.”
این موضع گیری ها، البته در نهایت مانع دو مرحله ای بودن توفق هسته ای نشد، توافقی که رهبر ایران در هر دو مرحله آن، با پرهیز از اظهارنظر مستقیم، جا را برای طرح تفسیرهای متفاوت در مورد موضع واقعی خود باز گذاشت.
آیت الله خامنه ای، پس ازمرحله نهایی توافق جامع هسته ای در وین، ضمن پرهیز از اظهارنظر مستقیم در مورد متن توافق، از تلاش های مذاکره کنندگان تقدیر کرد و بررسی دقیق ‘متنی که فراهم آمده’ در ‘مسیر قانونی پیش‌بینی شده’ را مورد تاکید قرار داد. واکنشی که باعث شد تا حسین شریعتمداری نماینده آیت‌الله خامنهای در موسسه کیهان، یادآوری کند که اگر رهبر جمهوریاسلامی با توافق یاد شده موافق بود، آن‌گاه ‘تاکید ایشان بر ضرورت بررسی دقیق متن آن ضرورتی نداشت’
به طور مشخص، پس از مرحله اول فرایند توافق در لوزان بر سر چهارچوب توافق نهایی، رهبر جمهوری اسلامی در واکنش به تبریک گویی برخی پیام های حکومتی گفت که هنوز “جایی برای موضع گیری” وجود ندارد و در چنین شرایطی “تبریک گفتن معنایی ندارد”.
آیت الله خامنه ای، پس ازمرحله نهایی توافق جامع هسته ای در وین هم، ضمن پرهیز از اظهارنظر مستقیم در مورد متن توافق، صرفا از تلاش های مذاکره کنندگان تقدیر کرد و بررسی دقیق ” متنی که فراهم آمده” در “مسیر قانونی پیش‌بینی شده” را مورد تاکید قرار داد.
واکنشی که باعث شد تا حسین شریعتمداری نماینده آیت‌الله خامنهای در موسسه کیهان، یادآوری کند که اگر رهبر جمهوریاسلامی با توافق یاد شده موافق بود، آن‌گاه “تاکید ایشان بر ضرورت بررسی دقیق متن آن ضرورتی نداشت”.
اشراف بر “سیر تا پیاز” مذاکرات
حسن روحانی سال گذشته، در پاسخ به برخی منتقدان سیاست‌های هسته‌ای دولت خود گفته بود که برخی “متوجه نیستند که رهبری نظام، نقش تعیین کننده‌ای در سیاست‌های کلی نظام دارند و اختیار برخی از امور با ایشان است و ایشان باید تصمیم بگیرند”. چنین تاکیدی، شاه‌بیت مواضع دولت و حامیان آن، درباره رابطه آیت‌الله خامنهای با گفت‌وگوهای هسته‌ای بوده است.
با این حال اعضای دولت و حامیان گفت‌وگوهای هسته‌ای، کمتر از منتقدان و مخالفان ادعای آگاهی از مواضع آیت الله خامنه ای را مطرح کرده اند.
حمید بعیدی‌نژاد، از مذاکره کنندگان هسته ای ایران، زمانی در توضیح این رویه گفت که مسئولان دولتی نمی خواهند از”اعتبار” رهبر ایران “خرج” کنند و به همین دلیل است که نمی‌گویند “همه جزئیات مذاکرات” با نظر آیت‌الله خامنهای بوده است.
در عین حال، پس از توافق ژنو و اوج گرفتن انتقادهای اصولگرایان از تیم مذاکره‌کننده، اکبر هاشمی‌رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام تاکید کرد که که آیت‌الله خامنهای “هم قبل و بعد” از گفت‌وگوها به تایید “تیم دیپلماسی و کارهایشان” پرداخته است. در سخنانی مشابه، علی‌اکبر ناطق‌نوری، رئیس بازرسی دفتر آیت‌الله خامنهای، اظهار داشت که وزارت امورخارجه “سیر تا پیاز مذاکرات” را با رهبر ایران در میان می‌گذارد.
پس از توافق ژنو و اوج گرفتن انتقادهای اصولگرایان از تیم مذاکره‌کننده، اکبر هاشمی‌رفسنجانی تاکید کرد که که آیت‌الله خامنهای ‘هم قبل و بعد’ از گفت‌وگوها به تایید ‘تیم دیپلماسی و کارهایشان’ پرداخته است. در اظهار نظری مشابه، علی‌اکبر ناطق‌نوری اظهار داشت که وزارت امورخارجه ‘سیر تا پیاز مذاکرات’ را با رهبر ایران در میان می‌گذارد
در جریان حضور برخی اعضای دولت در مجلس نیز، مشابه این ادعا توسط مسئولان دولتی بیان شده است. در پی یکی از جلسات غیرعلنی، از اسحاق جهانگیری معاون اول روحانی نقل شد که گفته است: “تمام مراحل مذاکرات با مشورت رهبری انجام می‌شود”.
در همین راستا، حسن روحانی و محمدجواد ظریف نیز در مناسبت های گوناگون، حمایت‌های آیت‌الله خامنهای از تیم مذاکره‌کننده را نشانه‌ای از حمایت رهبر ایران از روند مذاکرات و نتایج به دست آمده توصیف کرده اند.
آقای خامنهای، البته نظارت کلی خود بر مذاکرات را رد نکرده است، اما در عین حال گفته این ادعا که “جزئیات این مذاکرات، زیر نظر رهبری” است، اظهارنظری “دقیق” نیست، چرا که وی بنای دخالت در “جزئیات مذاکرات” را ندارد.
در نهایت، گرچه دولت حسن روحانی، موفق شده به یک توافق جامع هسته‌ای با قدرت های جهانی دست پیدا کند، اما به نظر می‌رسد که با توجه به موضع آیت‌الله خامنهای و تاکید او بر لزوم تصویب این توافق در “مسیر قانونی پیش‌بینی شده”، هنوز تمام مسیر طی نشده است.
می‌توان انتظار داشت که با توجه به شکل و محتوای موضع‌گیری‌های آیت‌الله خامنهای، در هنگام بررسی این توافق‌نامه بار دیگر نقل‌قول‌هایی از آیت‌الله خامنهای منتشر شود. نقل‌قول‌هایی که ممکن است به ابهام های بیشتر در مورد سرنوشت یا نحوه اجرای توافق هسته ای بینجامند.
پیام برای این مطلب مسدود شده.