دویچه‌وله: مجلس خبرگان رهبری در نظام سیاسی ایران از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. این مجلس وظیفه انتخاب رهبر جمهوری اسلامی و نظارت بر عملکرد او را بر عهده دارد. بررسی آماری پنج دوره انتخابات خبرگان حاوی نکات جالب توجهی است.

بر اساس قانون اساسی ایران مجلس خبرگان رهبری متشکل از فقیهان واجد شرایط است که مسئولیت تعیین و نظارت بر عملکرد ولی فقیه را دارد. مدت هر دوره این مجلس هشت سال است.

انتخابات اولین دوره این مجلس در آذر ماه ۱۳۶۱ برگزار شد. ۱۶۸ نفر نامزد این انتخابات شدند که صلاحیت ۱۲ نفر رد شد و ۱۰ نفر دیگر نیز انصراف دادند. انتخابات با رقابت ۱۴۸ نفر برای ۸۲ کرسی با مشارکت بالای ۷۷ درصد برگزار شد.

• به کانال تلگرام دویچه‌وله فارسی بپیوندید

دو تصمیم مهم این مجلس برکناری آیت‌الله حسین‌علی منتظری از قائم مقامی آیت‌الله خمینی و همچنین انتخاب علی خامنه‌ای به عنوان دومین رهبر جمهوری اسلامی بود. رهبری که واجد شرایط مرجعیت نبود و انتخاب‌اش هم چندان مورد استقبال روحانیون سنتی و سالخورده قرار نگرفت.

دومین دوره انتخابات مجلس خبرگان در مهر ۱۳۶۹ و پس از به قدرت رسیدن آیت‌الله خامنه‌ای برگزار شد. در این دوره ۱۸۰ نفر ثبت‌نام کردند که ۶۲ نفر آنها رد صلاحیت شدند و ۱۲ نفر نیز انصراف دادند. انتخابات با رقابت ۱۰۶ نفر برای ۸۳ کرسی و مشارکت ۴۶ درصدی انجام شد.

از آغاز رهبری آیت‌الله خامنه‌ای، جریانات چپ اسلامی و روحانیون نزدیک به رهبر پیشین در انزوا قرار گرفتند. بسیاری از آن‌ها نتوانستند از سد شورای نگهبان عبور کنند و به مجالس شورای اسلامی و خبرگان رهبری راه یابند.

خبرگان دوران اصلاحات

میزان رد صلاحیت‌ها در سومین دوره از دوره‌های گذشته نیز بیشتر بود. آبان ۱۳۷۷ در حالی که سال پیش از آن محمد خاتمی بر کرسی ریاست جمهوری تکیه زده بود، انتخابات مجلس خبرگان برگزار شد.

قدرت گرفتن اصلاح‌طلبان فضای سیاسی ایران را تغییر داده بود. اما به نظر می‌رسید یکی از مهمترین نهادهای انتخابی در ایران همچنان تمایلی به اصلاحات ندارد. از مجموعه ۳۹۶ نامزد این انتخابات ۲۱۴ نفر رد صلاحیت شدند و ۱۳ نفر انصراف دادند.

انتخابات با رقابت ۱۶۹ نفر برای ۸۶ کرسی برگزار شود. در این انتخابات ۴۶ درصد از دارندگان حق رای، مشارکت داشتند. اما میزان پایین مشارکت چندان برای رهبر جمهوری اسلامی اهمیت نداشت، او با ابزار رد صلاحیت شورای نگهبان این نهاد مهم را از نفوذ اصلاح‌طلبان دور کرده بود.

خبرگان و دولت پوپولیست‌ها

چهارمین دوره انتخابات خبرگان در آذر ۱۳۸۵ همزمان با انتخابات شورای شهر و روستا برگزار شد. در این دوره شکافی تازه در فضای سیاسی ایران ایجاد شده بود.

اکبر هاشمی رفسنجانی که به شدت در دوران هشت ساله دولت اصلاحات مورد حمله برخی از رفرم‌خواهان قرار گرفته بود، این بار از سوی دولت عوام‌گرای احمدی‌نژاد به عنوان نماد اشرافیت و فساد معرفی می‌‌شد. آیت‌الله علی خامنه‌ای نیز در مقابل این حملات سکوتی رضایت‌آمیز داشت.

در این دوره ۴۹۳ نفر برای نامزدی در انتخابات ثبت‌نام کردند که در ابتدا با رد صلاحیت گسترده در برخی حوزه‌ها تعداد نامزدها و کرسی‌های نمایندگان برابر بود.

شورای نگهبان پس از طی چند مرحله بررسی صلاحیت نامزدها در نهایت ۳۱۱ نفر را رد صلاحیت کرد و انتخابات با ۱۸۱ نامزد برای ۸۶ کرسی برگزار شد. با توجه به همزمانی این انتخابات با رقابت‌های شورای شهر و روستا، مشارکت در این انتخابات به ۶۰ درصد رسید.

دوره‌ی “رهبر ساز”

پنجمین دوره انتخابات خبرگان رهبری هفتم اسفند ماه برگزار می‌شود. در این دوره از انتخابات ۸۰۱ نفر از جمله ۱۶ زن ثبت‌نام کردند که اتفاقی بی‌سابقه بود. اما شورای نگهبان این بار نیز در “محافظت” از تنها نهادی که باید بر رهبر جمهوری اسلامی نظارت کند، تردیدی به خود راه نداد. ۶۴۰ نفر از نامزدهای این انتخابات رد صلاحیت شدند از جمله نوه آیت‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی.

بیشتر بخوانید: رد صلاحیت ۵ نامزد دیگر انتخابات مجلس خبرگان

بر اساس آخرین اعلام شورای نگهبان، ۱۶۱ نفر برای ۸۸ کرسی رقابت خواهند کرد. در برخی حوزه‌ها تعداد نامزدهای انتخابات با کرسی‌های این مجلس برابر شده است.

به این ترتیب ترکیب مجلسی که به باور بسیاری شاید از اهمیت خبرگان اول برخوردار باشد و رهبر آینده جمهوری اسلامی را انتخاب کند، چندان دچار تغییر نخواهد شد. تعداد قابل توجهی از نمایندگان خبرگان آینده در دهه هفتم و هشتم زندگی خود خواهند بود.