بی‌بی‌سی: مسعود رجوی، رهبر سازمان مجاهدین خلق کیست که این روزها حتی زنده بودن او در پرده ابهام است؟ چرا از سال ۱۳۸۲ در انظار عمومی ظاهر نشده و صرفا پیام‌های صوتی منسوب به او وجود دارد و اگر زنده نیست، چرا مرگ او رسما اعلام نمی‌شود؟
چرا مسعود رجوی این روزها خبرساز شده است؟

ترکی فیصل (رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان سعودی) در سخنرانی اخیرش در حضور مریم رجوی، همسر مسعود رجوی، دوبار از آقای رجوی با عنوان مرحوم یاد کرد. این بیان باعث تقویت گمانه ها درباره مرگ مسعود رجوی شده، اما سازمان مجاهدین خلق به طور رسمی درباره وضعیت او حرفی نمی زند و وضعیت مبهم درباره سرنوشت او را حفظ کرده است.
مسعود رجوی چند ساله است و آخرین بار چه وقت دیده شد؟

به فرض زنده بودن، مسعود رجوی اکنون ۶۷ سال دارد. آخرین باری که او در انظار عمومی دیده شده ۱۳ سال پیش در زمان حمله نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا به حکومت صدام حسین در عراق بوده که به سقوط حکومت حزب بعث به رهبری صدام انجامید. شایعاتی حاکی از کشته شدن او در جریان حملات سال ۱۳۸۱ به عراق منتشر شده بود، اما هیچ سند یا شاهدی در این زمینه وجود ندارد.
رابطه اش با آیت الله خمینی چگونه بود؟

مسعود رجوی از سن ۱۹ سالگی (۱۱ سال پیش از انقلاب بهمن ۱۳۵۷) به سازمان مجاهدین خلق ایران پیوست و به سرعت در این سازمان رشد کرد. در سال ۱۳۵۰ به دلایل فعالیت های “ضد رژیم” از سوی ساواک بازداشت و ۷ سال زندانی شد، اما سرانجام در دی ماه ۱۳۵۷ همراه با دیگر زندانیان سیاسی آزاد شد. گفته می شود که او پس از دستگیری و محاکمه به اعدام محکوم شده بود، اما در محکومیتش تخفیف داده شد و حکمش به حبس ابد تغییر کرد.

رهبران و اعضای سازمان مجاهدین خلق آیت الله خمینی را “امام” می نامیدند. مسعود رجوی به همراه موسی خیابانی یکی از چهره های اصلی مجاهدین، به فاصله کوتاهی پس از پیروزی انقلاب با آیت الله خمینی دیدار کرده بود اما دیدگاه های انتقادی مجاهدین و مواضع سیاسی متفاوت مسعود رجوی با دیدگاه های سیاسی و مذهبی آیت الله خمینی، این وضعیت را به سرعت تغییر داد چنانکه کمتر از ۲ سال بعد سازمان مجاهدین خلق به مبارزه مسلحانه روی آورد، در ادبیات حکومتی ایران لقب “منافقین” گرفت و مسعود رجوی مجبور به زندگی در خفا و سپس خروج مخفیانه از ایران شد.
تا چه وقت ایران بود؟

مسعود رجوی تا مرداد ۱۳۶۰ در ایران بود. او کاندیدای اولین انتخابات ریاست جمهوری ایران بود، اما با ابراز نظری از سوی آیت الله روح الله خمینی که مخالف نامزدی کسانی بود که به قانون اساسی جمهوری اسلامی رأی نداده اند، از ورود به رقابت های انتخاباتی باز ماند و از این مرحله انتقادهای او و سازمان مجاهدین خلق از سیاست های حکومت جمهوری اسلامی جنبه جدی تری به خود گرفت. سازمان مجاهدین خلق در این مرحله از ریاست جمهوری ابوالحسن بنی صدر حمایت می کرد.

همزمان با عزل بنی صدر از ریاست جمهوری و صدور فرمان بازداشت او و افزایش تشنج در فضای سیاسی ایران، سازمان مجاهدین خلق که انتقاد از سیاست ها و مخالفت با اقدامات مقام های جمهوری اسلامی را آغاز کرده بود، از مرحله فعالیت سیاسی وارد رویکردی مسلحانه شد و از هوادارانش خواست که به خیابان ها بریزند. در برابر آیت الله خمینی خطاب به هوادارانش این اقدامات را “مبارزه با اسلام” خواند. چنین وضعیتی به سلسله ای از اقدامات خشونت‌آمیز در فضای سیاسی ایران انجامید که انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و کشته شدن شماری از چهره های سیاسی از جمله نمایندگان مجلس و رئیس شورای عالی قضایی ایران و انفجار دفتر نخست وزیری و کشته شدن رئیس جمهور و نخست وزیر وقت از جمله آنها بود.

شش هفته پس از آغاز درگیری مسلحانه سازمان مجاهدین خلق و صدور رأی عدم کفایت سیاسی ابوالحسن بنی‌صدر در مجلس ایران، او همراه مسعود رجوی، به طور مخفیانه با هواپیما از ایران خارج و به فرانسه پناهنده شدند. خلبان این هواپیما بهزاد معزی، خلبان هواپیمایی بود که محمدرضا شاه را هم از ایران خارج کرده بود.
چرا از فرانسه به عراق رفت؟

مسعود رجوی و ابوالحسن بنی صدر در فرانسه با شماری دیگری از نیروهای مخالف حکومت ایران شورای ملی مقاومت را تشکیل دادند، اما همکاری آنها و اقامت آقای رجوی در فرانسه مدت زیادی طول نکشید. همزمان با تلاش ایران و فرانسه برای بهبود روابط سیاسی، مسعود و همسرش در خرداد ۱۳۶۵ پس از توافق با حکومت صدام حسین از فرانسه به عراق رفتند. در برخی از منابع گفته می شود که “اخراج” مسعود رجوی از فرانسه شرط ایران برای کمک به آزادی گروگان های فرانسوی در لبنان بود.
در عراق چه کرد؟

یک سال پس از خروج مسعود رجوی از فرانسه و اقامت در عراق که مشغول نبرد با ایران بود، او “ارتش آزادی‌بخش ملی” را برای جنگ با ایران تشکیل داد. تصمیم به همراهی مسعود رجوی با صدام در جنگ علیه ایران موجب قطع همکاری ابوالحسن بنی صدر با او شده بود که خود زمانی فرمانده کل قوای مسلح ایران در جنگ با عراق بود.

گفته می شود که انتقال نیروهای مجاهدین به عراق، از سال ۱۳۶۳ آغاز شده بود و این نیروها پس از آموزش های اولیه آماده اقدامات نظامی شده بودند.

بر اساس اطلاعاتی که منابع نزدیک به حکومت ایران منتشر کرده است، از اواخر سال ۱۳۶۴ تا اوایل سال ۱۳۶۶ سازمان مجاهدین بیش از ۱۰۰ مورد اقدام نظامی علیه مواضع نیروهای ایرانی انجام داده است. همچنین بر اساس همان اطلاعات، در این مدت بیش از هزار و ۱۰۰ نفر از اسرای ایرانی در عراق جذب سازمان مجاهدین خلق ایران شدند.
در دوره فرماندهی چه کرد؟

هجدهم فروردین ۱۳۶۷ اولین اقدام نظامی بزرگ مجاهدین با کمک ارتش عراق به نام عملیات “آفتاب” انجام شد. در جریان این عملیات، نیروهای تحت امر مسعود رجوی با نیروهای ایرانی در گردان ۳۰۷ ژاندارمری و لشکر ۷۷ خراسان درگیر شدند و طبق آمار رسمی، ۴۵۰ نفر اسیر و تعدادی تانک و نفربر به دست نیروهای مجاهدین افتاد.

دو ماه بعد، در ۲۸ خرداد ۱۳۶۷ عملیات دیگری با نام “چلچراغ” توسط نیروهای مجاهدین انجام شد که تا عمق دو کیلومتری ایران پیش رفت و در ادامه، شهر مهران توسط آنان تسخیر شد. در این عملیات، که یک ماه پیش از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ توسط ایران انجام شد، ۱۵۰۰ تن از سربازان ایرانی اسیر شدند و چندین دستگاه تانک و نفربر دیگر به دست مجاهدین افتاد.
آخرین اقدام نظامی به فرماندهی او علیه ایران در جنگ ۸ ساله چه بود؟

سازمان مجاهدین خلق ایران پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران و پیش از اجرایی شدن آتش بس، آخرین عملیات گسترده خود با نام فروغ جاویدان را علیه ایران آغاز کرد. هدف از این عملیات، تسخیر تهران و ساقط کردن حکومت عنوان شده بود. مسعود رجوی در شب عملیات، پیش بینی کرده بود که نیروهایش به سرعت به تهران خواهند رسید.

بر اساس اسنادی که منابع رسمی جمهوری اسلامی ایران منتشر کرده اند، در این عملیات ۱۴۰۰ اسیر ایرانی در عراق هم که به مجاهدین پیوسته بودند، سازماندهی شدند. عملیات از صبح سوم مرداد ۱۳۶۷ آغاز شد و سه روز طول کشید. نیروهای مجاهدین از مرز خسروی وارد خاک ایران شدند و تا شب، اسلام آباد را تسخیر کردند.

فردای آن روز حرکت به سمت کرمانشاه آغاز شد، اما ظاهراً به دلیل “ترافیک سنگین در جاده کرمانشاه” حرکت سریع آنها با کندی رو به رو شد و نهایتاً در ۳۰ کیلومتری کرمانشاه و در گردنه چهارزبر، نیروهای سازمان مجاهدین در کمین نیروهای ارتش و سپاه پاسداران گرفتار شدند. از نیمه های روز چهارم مرداد ضدحمله ایران، که با نام عملیات “مرصاد” صورت گرفت، توازن قوا را در صحنه نبرد عوض کرد. تهاجم هوایی ارتش ایران به مواضع مجاهدین، منجر به از هم گسیختگی و عقب نشینی آنان شد و نهایتاً نیروهایی که در حال عقب نشینی بودند قتل عام شدند.

تعقیب نیروهای بازمانده تا چند روز بعد نیز ادامه داشت. بر اساس اعلام منابع حکومتی ایران، در جریان عملیات مرصاد بیش از ۲۵۰۰ نفر از مجاهدین کشته شدند. سازمان مجاهدین این تعداد را ۱۳۰۰ نفر اعلام کرده است.

شکست عملیات فروغ جاویدان، پایان بخش عملیات نظامی “ارتش آزادیبخش” وابسته به مجاهدین خلق به فرماندهی مسعود رجوی بود. در واقع با اجرای آتش بس میان ایران و عراق با نظارت سازمان ملل متحد از ۲۹ مرداد ۱۳۶۷، امکان استفاده مجاهدین از خاک عراق برای حمله به ایران به طور کلی منتفی شد.
مسعود رجوی کجاست؟

یک پیام صوتی به تاریخ ۱۱ آبان ۱۳۹۳ آخرین صدای منتشر شده منسوب مسعود رجوی است، اما پس از این تاریخ هیچ پیامی به این صورت هم از او منتشر نشده است.

هفته نامه اکونومیست در فروردین ۱۳۸۸ در گزارشی گفته بود که “از زمان اشغال خاک عراق توسط نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۰۳، از مسعود رجوی خبری نیست و کسی نمی داند که آیا او هنوز زنده است یا نه، هرچند اکثرا معتقدند که او مرده است. مریم، همسر مسعود رجوی، به عنوان “رئیس جمهوری منتخب” با هدف کسب حمایت افراد و نهادهای خارجی، از جمله بعضی اعضای کنگره آمریکا و پارلمان اروپا و مجلس اعیان پارلمان بریتانیا، به نقاط مختلف جهان سفر می کند.”

مریم رجوی در سال ۱۳۶۴ با آقای رجوی ازدواج کرد و سازمان مجاهدین نام “انقلاب ایدئولوژیک” به این ازدواج داد. او پیش از آن همسر مهدی ابریشمچی، از رهبران سازمان مجاهدین خلق بود که پس از جدایی از آقای ابریشمچی با آقای رجوی ازدواج کرد.
آخرین محل اقامت او کجا بوده؟

گفته می شود که پایگاه سازمان مجاهدین خلق در عراق پیش از سقوط صدام مقر مسعود رجوی بود، اما اغلب اعضای سازمان مجاهدین خلق در تابستان ۴ سال پیش از قرارگاه اشرف خارج شدند و باقی آنها هم که شمار اندکی از اعضای این سازمان را شامل می شد، یک سال بعد در پی حمله به این اردوگاه به طور کامل بیرون رفتند.

به این ترتیب به جز تردیدها درباره زنده بودن مسعود رجوی، ابهام درباره مقر احتمالی او -به فرض زنده بودنش- به سردرگمی درباره سرنوشت او دامن می زند.