دویچه‌وله: ​​​​​​​هنوز هم میلیونها نفر در جهان از گرسنگی در رنج‌اند. بخش بزرگی از مردم ایران هم با گرسنگی یا تغذیه نامناسب آشناست. روستائیان برخی مناطق کشور برای نجات خود از پیامدهای خشکسالی به حاشیه شهرهای بزرگ پناه می‌برند.

۱۶ اکتبر (برابر با ۲۵ مهر) از سوی “سازمان خواروبار و کشاورزی جهان” (FAO) “روز جهانی غذا” نام گرفته است. در گزارش سالانه گرسنگی سازمان‌های جهانی وابسته به سازمان ملل متحد آمار نگران‌کننده‌​ای درباره شمار گرسنگان در جهان ارائه می‌​شود. در سال ۲۰۱۵ از هر ۹ نفر در جهان یک نفر از گرسنگی رنج می‌​برده است.

بیشتر بخوانید: ۸۰۰ میلیون نفر در جهان گرسنه‌اند

در اطلس “موسسه آلمانی کمک به گرسنگان جهان” که در ماه اکتبر ۲۰۱۶ منتشر شد ایران در فهرست کشورهایی که بیشترین آسیب را از گرسنگی دیده‌اند در رتبه ۹۱ قرار گرفته است. متخصصان ایرانی هم درباره مصرف “غدای نامناسب” هشدار می‌​دهند. دکتر منصور رضایی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و متخصص علوم تغذیه و رژیم غذایی، در گفت‌و‌گو با پورتال این دانشگاه (۲۵ مهر) می​‌گوید: «به رغم دریافت کالری کافی، متاسفانه نزدیک به ۵۰ میلیون ایرانی غذای نامناسب می‌خورند.»

مهاجرت روستائیان، پیامد رشد جمعیت

جمعیت‌شناسان ایران می​‌گویند که هدف اصلی برنامه‌ریزی دولت رسیدن به “سطح جانشینی” است، یعنی والدین باید حداقل جانشینی برای خود پس از مرگ را به دنیا آورند.

اما رشد جمعیت کشور موجب رشد مهاجرت روستائیان به شهرها شده است. دکتر حبیب​‌الله زنجانی، جمعیت​‌شناس، استاد دانشگاه در تهران و عضو انجمن جمعیتشناسی که درباره مهاجرت روستائیان به شهرها تحقیق می​‌کند، به دویچه وله می​‌گوید: «آنچه الآن در سیاست​ه‌ای کلی جمعیت مطرح است و خود من هم در تدوین آن نقش کوچکی داشته​‌ام، رسیدن به سطح جانشینی است. مدتی میزان رشد جمعیت در ایران بالا بود و در نتیجه روستاها توانایی جذب و نگهداشت آن جمعیت اضافی را نداشت و افراد به شهرها مهاجرت کردند. مردم دیدند که کسانی که به شهرها مهاجرت کرده‌اند وضع نسبتا بهتری از نظر درآمد و زندگی پیدا می​‌کنند و همین مسئله یکی از عوامل عمده برانگیزنده مهاجرت از روستا به شهر بود.»

عدم سرمایه‌گذاری دولت و نابودی اقتصاد روستایی

این کارشناس عدم سرمایه​‌گذاری دولت در روستاها را به عنوان یکی دیگر از عامل‌هایی مطرح می‌کند که روستائیان را به مهاجرت به شهرها برمی‌انگیزد. او تاکید می​‌کند: «بیشتر سرمایه​گ‌ذاری​‌ها و و رفاه در کشور، مواردی چون برخورداری از بهداشت، درمان و آموزش، در شهرها وجود دارد و نیازهای اولیه زندگی از قبیل برق، آب آشامیدنی و ارتباطات در شهرها بیشتر فراهم است، بنابراین یک روستایی، هر چقدر هم به روستایش علاقمند باشد، مهاجرت را ترجیح می‌دهد.»

این جمعیت‌شناس در ادامه تاکید می‌کند: «طبق بررسی​‌هایی که در اطراف شیراز، تهران و خراسان انجام دادم، عمدتا مشکل را در از بین بردن نظام اقتصاد روستایی می​‌دانم. دیگر این نظام برای تامین زندگی روستایی کافی نیست و درآمدهای تکمیلی هم که در روستا بتواند کمک بکند تا مردم در روستا بمانند ضعیف شده است، در نتیجه مردم اغلب به شهرها آمده​‌اند و این روال در سال​‌های اخیر مشاهده شده است.»

بیشتر بخوانید: انتشار گزارش سالانه گرسنگی در جهان

به گفته زنجانی ایران در ۲۰ سال اخیر با خشکسالی فزاینده​‌ای مواجه بوده و قسمت​ه‌ای زیادی از مناطق کم‌آب کشور که در شرق و جنوب آن واقع است، تقریبا از چرخه کشاورزی سنتی خارج شده است. او تاکید می​‌کند که، قطب​‌های کشاورزی کشور در غرب، شمال و بخشی از خراسان می‌​توانند در فصل​‌های پرباران غذای ایران را تامین کنند ولی با بروز مشکلات اقلیمی، کشور با کاستی​‌های تامین مواد غذایی اولیه مواجه خواهد شد.

خشک شدن آب​های زیرزمینی، از علل نابودی کشاورزی

به عقیده دکتر بیژن کوشان، زمین‌شناس و کارشناس محیط زیست مقیم آلمان که با وضعیت زیست‌محیطی ایران از نزدیک آشناست، خشک شدن آب​های زیرزمینی هم یکی از علل مهم نابودی کشاورزی است. این کارشناس که در سفرهای خود به ایران از مناطق محروم کشور دیدن کرده است، از خالی شدن روستاهای ایران سخن می‌گوید.

او تاکید می​‌کند: «مسائل تغذیه، یعنی گندم، جو، گوشت و سبزیجات، همه مسئله زیست‌محیطی هستند. وقتی دشت​ها خشک می‌​شوند، بادهای موسمی راه​های خود را تغییر می‌​دهند. نابودی آب​های زیرزمینی بزرگ​ترین مشکل است و ترمیم آن سال​ها طول خواهد کشید. ما باید به این فکر بکنیم که چگونه در روستاهای کشور اشتغال بوجود بیاوریم. دولت ایران باید از متخصصان ایرانی خارج از کشور هم استفاده بکند.»

کوشان تاکید می​‌کند که گرسنگی زمانی ایجاد می‌​شود که اشتغال​‌زایی نباشد. به همین دلیل روستاها خالی می​‌شوند و مردم به حاشیه کلان‌شهرها پناه می​‌برند.

سیستان و بلوچستان محروم​ترین استان کشور

اما در خصوص وضعیت ایران اشاره به این امر مهم هم ضروری است که در استان​‌های محروم کشور سال​هاست اوضاع بهبود نیافته است. در رأس فهرست استان​‌های محروم ایران استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. به گفته عبدالستار دوشوکی از “مرکز مطالعات بلوچستان در لندن” بخش کشاورزی در مناطق روستایی بصورت بدوی و عقب‌مانده با مشکلات عدیده از جمله کمبود آب و عدم وجود وسایل مکانیزه و مدرن کشاورزی روبرو است و بازده نسبتا پائینی دارد.

عبدالستار دوشوکی از مرکز مطالعات بلوچ در لندن

دوشوکی اضافه می​‌کند که در شمال این استان یعنی سیستان که زمانی انبار غله ایران بود، بدلیل خشک شدن دریاچه هامون بیش از ۱۵ هزار صياد بيكار شدند.

او همچنین می​‌گوید که به دلیل نبود امنیت و ایمنی غذایی، گرسنگی و بیکاری تاکنون دهها هزار کشاورز، دامدار و صیاد سیستانی به دیگر مناطق کشور مهاجرت کرده‌​اند و اکثریت آنها ناچار به حاشیه‌نشینی در مناطق بسیار فقیر کلان‌شهرهای مختلف شدند. در نتیجه در سیستان معضلات زیست‌محیطی نظیر خشک شدن هامون، ریزگردها و طوفان شن با عدم امنیت غذایی گره خورده​ و معضل بغرنجی را ایجاد کرده​ که تنها راه برون‌رفت از آن مهاجرت به بقیه نقاط کشور دانسته شده است.

دوشوکی اضافه می​ک‌ند: «بیش از نیمی از مردم بلوچ و سیستانی علاوه بر بیکاری، فقر و بیسوادی، دسترسی ممتد به مواد غذایی متنوع و متعادل شامل نان و غلات، گوشت، حبوبات، تخم مرغ، مغزها، شیر و لبنیات، میوه​‌ها و سبزی​ها و ویتامین و پروتئین ندارند. در نتیجه علاوه بر مشکلات و محرومیت‌های فراوان در استان، معضل سوء تغذیه شدید و بحرانی، لاغری و کوتاه‌قدی حداقل یک پنجم کودکان زیر پنج سال سیستان و بلوچستان را آزار می‌دهد.»

به گفته آقای دوشوکی شاخص​‌های سوء تغذیه در سیستان و بلوچستان بیش از دو برابر دیگر استان​های کشور است. عدم امنیت غذایی در روستاها و مهاجرت اجتناب‌ناپذیر قشر آسیب‌پذیر بسوی شهرهایی نظیر زاهدان، ایرانشهر و چابهار باعث رشد حاشیه‌نشینی در مناطق فقیر و بروز ناهنجاری‌های اجتماعی نظیر اعتیاد و بزهکاری شده است.