بی‌بی‌سی حسین باستانی: دبیر مجمع تشخیص نظام، ۹ روز بعد از درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی، از تاریخ ۶ اسفند به عنوان زمان انتصاب اعضای جدید مجمع یاد کرده بوداسفند ۱۳۹۵ در حالی به پایان رسید که بر خلاف انتظارها، آیت الله خامنه ای رئیس و اعضای دوره جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام را منصوب نکرد.

انتظار انتصاب آنها، ریشه در این واقعیت داشت که اعضای دوره ششم مجمع تشخیص، در ۲۴ اسفند ۱۳۹۰ منصوب شده بودند و مدت فعالیت هر دوره مجمع ۵ سال است. در نتیجه، قاعدتا باید در ماه اسفند رهبر جمهوری اسلامی ایران اعضای جدید را تعیین می کرد.

درواقع، گذشته ازدوره اول مجمع تشخیص که اعضای آن از سوی رهبر سابق جمهوری اسلامی تعیین شدند و دوره دوم که اولین دوره بعد از بازنگری قانون اساسی بود، آقای خامنه ای از سال ۱۳۷۵ به بعد اعضای دوره های جدید مجمع را همیشه در ماه اسفند تعیین کرده است.

محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص نظام، حتی ۲۸ دی، ۹ روز بعد از درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس سابق مجمع، مشخصا بر تاریخ ۶ اسفند به عنوان زمان انتصاب اعضای جدید تاکید کرد.

با وجود این، به نظر می رسد که در مسیر انتخاب به‌موقع رئیس و اعضای جدید مجمع، مشکلی پیش آمده است. خود محسن رضایی یک هفته مانده به پایان سال، در همین ارتباط اعلام کرد که “احکام جدید اعضا به سال آینده موکول شده است”. سرلشکر رضایی در توضیح این تاخیر، به ذکر این جمله بسنده کرد که آیت الله خامنه ای “هنوز در مورد احکام اعضا تصمیمی نگرفته است”.

البته رهبر جمهوری اسلامی ایران بعد از درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی، مشکل ادامه جلسات مجمع تشخیص را در غیاب رئیس متوفی آن، با انتصاب محمدعلی موحدی کرمانی به عنوان رئیس موقت مجمع حل کرده است.

زمزمه های این انتصاب، از نیمه اول بهمن در قالب خبرهای غیررسمی به رسانه های ایران راه پیدا کرد؛ تا نهایتا محسن رضایی در ۱۶ بهمن، خبر از برگزاری اولین جلسه مجمع در همان روز با حضور آقای موحدی کرمانی داد و ریاست موقت او را “با مجوز رهبری” دانست. با وجود این، حتی حکم انتصاب “رئیس موقت” مجمع تشخیص مصلحت نظام هم، به گونه ای نامتعارف در سایت آیت الله رهبر جمهوری اسلامی موجود نیست.

با توجه به مجموعه ابهامات موجود در مورد نگاه آقای خامنه ای به مجمع تشخیص در دوران بعد از هاشمی رفسنجانی، نمی توان در مورد دلیل تاخیر او در انتصاب رئیس دائم و اعضای جدید مجمع گمانه زنی قاطعی انجام داد.

اما حتی اگر وی به زودی این کار را انجام بدهد، با توجه به پایان دوره پنج ساله مجمع در ماه گذشته و اطلاع رسانی اولیه دبیر مجمع در مورد انتصاب اعضای جدید در ۶ اسفند، احتمالا باید تاخیر ایجاد شده را به حساب دشواری های خاص این انتصاب گذاشت.

رهبر جمهوری اسلامی ایران، از سویی ممکن است درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی را فرصتی برای همسو کردن بیشتر ترکیب مجمع با خود بداند. به ویژه آنکه غیرممکن نیست دوره پنجساله بعدی، آخرین دوره ای از مجمع باشد که در دوران مسئولیت آیت الله خامنه ای تشکیل می شود که در این صورت، تصمیم گیری های آن – مثلا در تعیین تکلیف قوانین اختلافی مجلس و شورای نگهبان- از اهمیت مضاعف برخوردار خواهد بود. حتی مطابق اصل ۱۱۱ قانون اساسی، تا زمانی که دوسوم مجلس خبرگان رهبری به جمع بندی نهایی خود در مورد رهبر جایگزین برسند، شورایی سه نفره کشور را اداره می کنند که یکی از اعضایش، از فقهای شورای نگهبان به انتخاب مجمع تشخیص خواهد بود.

بیشتر بخوانید: آیا تشکیل شورای رهبری بعد از آیت الله خامنه‌ای غیرممکن است؟

از سوی دیگر، آقای خامنه ای اخیرا اختیارات نظارتی مجمع تشخیص در مورد اجرای “سیاست های کلی نظام” را به میزان بی سابقه ای افزایش داده که به معنای افزایش انتظارات وی از مجمع در حیطه های تخصصی حکومتی بوده است. این در حالی است که این انتظار، در صورت تبدیل مجمع به مکان تجمع نیروهای “مطیع تر” رهبر -از جنس آقای موحدی کرمانی- به راحتی قابل تامین نخواهد بود.

بیشتر بخوانید: ماموریت جدید رهبر ایران به مجمع تشخیص

نهایت آنکه تشتت بی سابقه معتمدان رهبر در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶، که نتیجه آن ایجاد نشدن هرگونه اجماع حداقلی در مورد کاندیداهای نهایی تا زمان تعطیلات عیده بوده، واقعیت دیگری است که نشان می دهد در مقطع زمانی حاضر، انتصاب افراد مرضی الطرفین در مجموعه این معتمدان، به میزان کم سابقه ای مشکل شده.

به ویژه، اگر کاندیداهای مورد نظر رهبر جمهوری اسلامی برای پست ریاست مجمع تشخیص، “در معرض” نامزد شدن برای انتخابات ریاست جمهوری هم باشند، قاعدتا اعلام نام آنها به عنوان منتخب نهایی رهبر برای پست ریاست مجمع، معنای سیاسی ویژه ای خواهد داشت.

چه بسا این واقعیت، عامل اضافی دیگری باشد که پیچیدگی های انتخاب رئیس جدید مجمع تشخیص را، از تصورات اولیه ناظران بعد از درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی فراتر می برد.