بی‌بی‌سی: اولین مصاحبه تلویزیونی حسن روحانی در آغاز کار دولت دوازدهم را باید نقطه عطفی در دوران ریاست جمهوری او محسوب کرد، زیرا نه تنها به روشنی و بدون هیچ ابهامی از مواضع اخیر خود، مخصوصا مواضع جنجالی‌اش در جریان رقابت‌های انتخاباتی فاصله گرفت، بلکه دور شدنش از اصلاح‌طلبان و نزدیکی بیشترش به مراکز تحت کنترل اصولگرایان را هم پنهان نکرد.

آقای روحانی، در بخشی از صحبت‌های خود گفت: “در فضای سیاسی، فضای یک ماه گذشته را خیلی می‌پسندم. در یک ماه گذشته انتقادها سالم‌تر بود، نرم‌تر بود، لحن‌های خشونت‌آمیز در فضای رسانه‌ای ما کمتر دیده می‌شد، حتی در مجلس شورای اسلامی ما برای رأی اعتماد وزرا، فضای بهتر و زیباتری را نسبت به دولت یازدهم مشاهده کردیم”.

در یک ماه گذشته، بر خلاف چند ماه اخیر، مجادله تند و کم سابقه حسن روحانی با منتقدان و رقیبانش و مهم‌تر از آن با آیت الله علی خامنه ای، به شکلی ناگهانی فروخوابید و به دنبال آن، لحن رسانه‌های منتقد آقای روحانی نیز به شکل چشمگیری ملایم‌تر شد.

+ رهبر ایران دولت روحانی را به ‘حفظ روحیه انقلابی در دیپلماسی’ دعوت کرد

+ سخنرانی ملایم روحانی در آتش بس تنفیذ

+چرا اختلاف بین روحانی و سپاه تشدید شده است؟

این وضعیت به احتمال فراوان نتیجه نوعی تفاهم، برای کنار آمدن با یکدیگر، کاستن از شدت مخالفت‌ها و تبادل برخی امتیازات است؛ هرچند فعلا مشخص نیست که جناح رقیب، به عنوان جناح بازنده در انتخابات و حسن روحانی، چه امتیازاتی داده یا گرفته‌اند.

فارغ از بحث امتیازات رد و بدل شده، تلطیف فضای میان جریان اعتدالی به رهبری آقای روحانی با جریان اصولگرا که خود را پیرو و مطیع آیت الله خامنه ای می‌خواند، تنها یک روی سکه است و چه بسا چنین تغییری، اساسا جز با فاصله گرفتن هر چه بیشتر آقای روحانی از اصلاح طلبان جمهوری اسلامی که در جریان انتخابات فعالانه از او حمایت کرده بودند، ممکن نبود.

نخستین و مهم ترین نشانه‌های بروز شکاف میان اصلاح طلبان جمهوری اسلامی با حسن روحانی بر سر ترکیب دولت دوازدهم آشکار شد. با نزدیک‌تر شدن به زمان معرفی وزیران به مجلس، لحن انتقادهای جناح اصلاح طلب صریح‌تر شد، اما آقای روحانی خود شخصا به این انتقادها پاسخی نگفت، هرچند چهره هایی نزدیک به او همنوا با اصولگرایانی که تا دیروز منتقد سرسخت آقای روحانی بودند، اصلاح طلبان را به سهم خواهی از کابینه متهم کردند.

آقای روحانی روز سه شنبه ۷ شهریور، در اولین واکنش مستقیم به این انتقادها، در تلویزیون دولتی ایران موضع‌گیری جدید جناح اصلاح طلب جمهوری اسلامی را بی اهمیت جلوه داد و با عام نشان دادن موضوعی خاص گفت مردم باید آزاد باشند و نقد کنند.

او در واکنش به انتقادها در باره عدم حضور جوانان و زنان در کابینه نیز روشی مشابه را به کار گرفت و گفت بحث بر سر سی نفری نیست که دور میز هیئت وزیران می‌نشینند.

حسن روحانی در عین حال کوشید قاطعیت و ایستادگی خود در مقابل هواداران ناراضی از ترکیب کابینه را نشان دهد. او با اشاره به مشورتش با “همه چهره‌های سیاسی معروف، جناح‌ها و احزاب” تاکید کرد که برای انتخاب وزیرانش به هیچ عنوان تحت هیچ فشاری نبوده و دولت دوازدهم مانند دولت یازدهم فراجناحی است.

آقای روحانی نه تنها در جریان رقابت‌های انتخاباتی به گونه ای سخن گفته بود که هوادارانش گمان برند او در پی تشکیل دولتی اصلاح طلب است، بلکه حتی پس از پیروزی در انتخابات هم تاکید کرده بود که باید دولتی همسو با مطالبات ۲۴ میلیون نفری که به او رأی داده‌اند بر سر کار آید و سخنان آنان شنیده و به خواسته‌های آنان پاسخ داده شود.

او که در جریان رقابت‌های انتخاباتی به صریح ترین شکل ممکن رقبای اصولگرای خود را بارها به بی اخلاقی و توسل به روش‌های نادرست اخلاقی، سیاسی، مذهبی و اقتصادی متهم کرده بود، روز سه شنبه در تغییر موضعی صد و هشتاد درجه ای انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری را انتخاباتی بسیار اخلاقی و قاعده مند خواند.

به گفته وی “کمتر در دنیا سابقه دارد که انتخابات این قدر پرشور و شکوهمند باشد و مشارکت فعال داشته باشد و این قدر اخلاقی و در چارچوب قوعد بازی باشد.”

او این سخنان را در حالی مطرح کرده که سیل اتهامات متقابل رقبا، در تقریبا همه زمینه‌ها از عملکرد سیاسی آنها گرفته تا مساله آلوده بودن به فساد اقتصادی هنوز به خوبی در حافظه هاست.

آقای روحانی که تا چند هفته پس از پیروزی در انتخابات به انتقادهای صریح خود ادامه می‌داد، پیشتر از سپاه پاسداران به عنوان “دولت با تفنگ” یاد و دخالت این نهاد نظامی در اقتصاد را به تندی محکوم کرده بود.

با این همه، او سه شنبه شب در همین زمینه هم سخنانی مغایر با دیدگاه قبلی خود بیان کرد و با ستایش از دیدارش با “فرماندهان عزیز سپاه” گفت: “طبق قانون اساسی، امکانات نیروهای مسلح در بخش آموزش، امداد و مسائل اقتصادی در کنار دولت باید قرار بگیرد. این کار حتما به صورت یک حادثه نیست و یک کار دائمی و هم فرآیندی است و هم به عنوان وظیفه دو طرف و اراده دو طرف است. بالای سر همه ما مقام معظم رهبری هستند که همواره بر وحدت و هماهنگی بیشتر تاکید دارند و انشاءالله این وحدت و هماهنگی را بهتر از قبل ببینیم.”

او البته توضیح نداد که چگونه برداشت و اظهارات پیشین و سخنان تازه او در تفسیر قانون اساسی با هم همخوان هستند.

دست کم از نگاه طیفی از کسانی که به آقای روحانی رای داده‌اند او تنها در این موارد، وعده‌های انتخاباتی و مواضع چند ماه گذشته خود را نقض نکرده است.

آقای روحانی از جمله در هفته‌های اخیر به ویژه بر سر مساله پایان حصر مهدی کروبی، میرحسین موسوی و زهرا رهنورد از سوی حامیانش در جامعه و اصلاح طلبان در ساخت قدرت تحت فشار قرار داشته است.

اولین مصاحبه حسن روحانی پس از تشکیل دولت جدیدش، به احتمال فراوان بسیاری از رأی دهندگان به او چه در جامعه و چه در جناح اصلاح طلب حکومت را ناراضی و چه بسا ناامید خواهد کرد، اما همزمان می‌تواند رضایت منتقدان و از آنها مهم‌تر آیت الله خامنه ای را به دنبال داشته باشد.

به نظر می‌رسد که حسن روحانی که اکنون دور دوم ریاست جمهوری خود را آغاز کرده و از گذرگاه رأی گذشته، ترجیح می‌دهد که حتی به قیمت نارضایتی حامیانش، دل رهبر جمهوری اسلامی را به دست آورد و بر زخم روابطش با هسته مرکزی قدرت مرهمی بگذارد.

چنین مرهمی و چنین رویکردی حتی اگر در کوتاه مدت نتیجه دهد، در نهایت مانع از بروز اختلافات حتی با شدتی بیشتر از قبل نخواهد شد. تضاد عمیق منافع که در سایه بحث تعیین جانشین رهبر فعلی، بیش از هر زمان دیگری ژرفا و شدت یافته، اجازه نمی‌دهد که توصیف حسن روحانی از ساختار سیاسی نظام جمهوری اسلامی چندان نزدیک به واقعیت به نظر برسد.

او می‌گوید “برای همه روشن شده که حذف رقیب امکان‌پذیر نیست، هیچ فکری نمی‌تواند به عنوان فکر مطلق باشد و بگوید افکار دیگر نباید وجود داشته باشد و راهی جز وحدت و اتحاد و تعامل با یکدیگر نداریم.”