ابتکار: « متاسفانه اعمال سلیقه در کشور ما زیاد است و هنوز ذهن‌ها بسته هستند و نگاه‌ها تنگ است، تنگ نظری در ایران زیاد است و بسیاری از مسائل از روی تعصب به وجود می‌آید و برخی، تعصب بیجا دارند.» این را مولانا عبدالحمید عضو اتحادیه جهانی علمای مسلمان می‌گوید. وی که معتقد است اهل تسنن در ایران با مشکلات بسیاری مواجه هستند و آنها حتی در تعلیم قرآن به کودکانشان و برگزاری نماز جماعت محدودیت‌هایی دارند، طی ایام انتخابات تمام قد از حسن روحانی حمایت کرد و بنا بر گفته خودش دولت روحانی نسبت به ده دولت پیشین رویکرد مناسب‌تری نسبت به اهل سنت داشته است در گفت‌وگو با«ابتکار» به بررسی شرایط اهل سنت در ایران پرداخته و بعضا از محدودیت‌های خود گفته است که در ادامه می‌خوانید:
در هفته‌ای که گذشت خبر شکست کامل و قطعی داعش از سوی سردار سلیمانی مطرح شد. نظر شما در خصوص این اتفاق چیست؟
در شرایط کنونی آنچه حائز اهمیت است، آسیب‌شناسی این گروه‌ها و جریان‌ها است همه جامعه اسلام از این افراطی‌گری‌ها متضرر شده‌اند و از آن رنج می‌برند. من هم از این خبر خوشحالم و معتقدم که افراط گرایی نباید در جهان اسلام باشد. منتها باید با آسیب شناسی برای آینده بیندیشیم و به فکر آینده باشیم که بار دیگر افراط گرایی از جای دیگر سر بلند نکند. اگر آسیب‌شناسی صورت گیرد، این احتمال به وجود می‌آید که دیگر در جهان اسلام شاهد افراط نباشیم. این را به یاد داشته باشیم که ظلم، تبعیض، فقر، تنگدستی و آسیب‌های اجتماعی هستند که منجر به افراط گرایی می‌شود. این مسائل هستند که باید از بین بروند. برای ریشه کن شدن یک معلول باید به سراغ علت‌ها رفت و باید به این نکته پرداخت که چه علت‌هایی منجر به خشم و افراط‌گرایی می‌شود.
آیا شما معتقدید که این گروه به صورت کامل ریشه کن شده است و دیگر گروهی تحت این عنوان وجود ندارد یا شما هم بر این باورید که این گروه به حیات خود ادامه می‌دهد اما مخفیانه و بسیار محدود؟
من معتقدم که باید تدبیر بیشتری برای این گروه در نظر داشت و مذاکره و گفتمان‌ در این زمینه صورت گیرد و پیگیری شود و همانگونه که گفته شد علل آن آسیب شناسی شود و با آن علت‌ها برخورد داشته باشیم و اگر علت‌ها از بین بروند و کلا می‌توان گفت مشکلات حل می‌شود اما تا زمانی که ظلم، اجحاف و حق‌کشی باشد خطر این گروه نیز وجود دارد. به عنوان مثال تا زمانی که اسرائیل زمین‌های مردم فلسطین را آزاد نکند و گفتمان و مذاکره‎ای میان این دو گروه صورت نگیرد و این اجحاف ادامه داشته باشد، مشکلات آن نیز تداوم می‌یابد و افراط گرایی ریشه‌کن نخواهد شد. به هر حال عده‌ای این مسائل را می‌توانند تحمل کنند اما برخی چنین توانی ندارند. اگر دنیا می‌خواهد با افراط گرایی مبارزه کند باید بداند که تنها راه آن عدالت و گسترش گفتمان و پاپان دادن به زورگویی و تبعیض است. اگر چنین شرایطی فراهم شود دنیا آرامش می‌یابد و دیگر جایی برای افراط گرایی و تندروها نخواهد ماند. در شرایط کنونی علت همچنان باقی است و سردار(سلیمانی) اعلام کردند که ما افراط گرایی داعش را به پایان رساندیم ولی علت کماکان باقی است و تا زمانی که علت باقی است همواره امکان بروز این مشکل وجود دارد و با علت‌ها باید مبارزه کرد و تا نابود شوند.
نمی‌توان ادعا کرد که صرفا گروه‌های سنی هستند که افراط و تندروی می‌کنند اما در سال‌های اخیر جریان‌های تکفیری و تندروی که متولد شدند بیشتر از میان اهل تسنن بوده‌اند، چه اتفاقی رخ می‌دهد که این قرائت از اسلام در میان اهل تسنن صورت می‌گیرد؟
افراط گرایی درهر دو گروه شیعه و سنی وجود دارد ولی این نکته که شما اشاره کردید هم صحیح است که این معضل در میان اهل سنت بیشتر دیده می‌شود. با این وجود، در حال حاضر داخل کشور نیز افراط گرایی و تندروی وجود دارد و این مسئله تندروی نتیجه برخی مشکلات است و عده‌ای از افراد عصبی و خشن هم در این میان هستند که یک سری برداشت‌ها از ظاهر قرآن عظیم‌الشان می‌کنند و علم راسخ ندارند که این برداشت‌ها را با سایر آیات قرآن و یا با روایات تطبیق دهند و از ظاهر آن استفاده می‌کنند و از روی آن استدلال می‌کنند و ایجاد مشکل می‌کنند. این در حالی است که باید تمام آیات و احادیث را بررسی کرد و در مرحله بعدی زندگی و سیرت حضرت رسول(ص) را به عنوان معیار قرار داد و باید دید که آن حضرت چگونه عمل کرده است، مجموع تمام این‌ها ما را به حقیقت می‌رساند.
به مسائل داخل ایران بپردازیم؛ شما در دو دوره انتخابات از روحانی حمایت کردید و تاثیر بسیاری هم بر نتیجه انتخابات داشتید، این حمایت از کجا شروع شد و چگونه رخ داد؟
علت حمایت من از آقای روحانی این بود که وی بهتر می‌توانست به مشکلات ایران اسلامی رسیدگی کند، نگاه و اولویت ما ملی بود و پس از آن رسیدگی به مسائل اقوام و مذاهب را مدنظر داشتیم و من به تهران آمدم و مشکلاتی که در چند سال گذشته بود با وی بازگو کردم و گفتم که در چند سال گذشته چه مشکلاتی داشتیم و مطرح کردم که در آینده اگر پیروز شدید باید به این‌ها رسیدگی کنید. مردم هم به آقای روحانی رای دادند و اکنون از آقای روحانی انتظاراتی دارند و ایشان هم باید به این خواسته‌ها رسیدگی کند، مخصوصا به خواسته اهل سنت و مناطق سنی‌نشین که تبعیض‌ها و مشکلات بسیاری دارند و در همه اداره‌ها جای براداران اهل سنت خالی است اگر هم باشد بسیار اندک است. با چنین شرایطی، عدالت اجرا نمی‌شود. تبعیض یکی از بدترین پدیده‌ها است و در دنیا بدترین آسیب‌ها را دارند. هر جا گرسنگی، تنگدستی، فقر و بی‌سوادی وجود داشته باشد، مشکلات نیز به وجود می‌آید و
مهم ترین خواسته اهل سنت این است که تبعیض رفع شود و به عنوان مثال اداراتی که در مناطق سنی‌نشین وجود دارد کارمندان سنی خود را افزایش دهند. در مجموع، باید تعادلی میان اقوام و مذاهب ایجاد شود و این‌ها کنار یکدیگر قرار گیرند و باهم بتوانند مناطق را اداره کنند. کارمندانی که آنجا هستند باید تناسبی در بدنه ادارات به وجود بیاورند تا این مناطق توسعه یابند و نگرانی جامعه اهل سنت نیز همین است که نتوانستند این کار را صورت دهند. آقای روحانی به وزارتخانه‌ها توصیه‌هایی فرموده تا توجه و رسیدگی کنند و ما هم از آن اطلاع داریم. در حال حاضر، انتظار می‌رود که شخص آقای روحانی آستین همت بالا بزند و خود در این زمینه اقدامی صورت دهد، چراکه این دومین بار است که اقوام و مذاهب امیدوار می شوند و به آقای روحانی رای می‌دهند. شاید تمام مشکات حل نشود اما اگر بخشی از آنها نیز رفع شود، امیدواری مردم را با خود به همراه می‌آورد. در این میان دستور و پیام مقام معظم رهبری نیز بسیار موثر بود این بهترین استدلال است که بتوانند قدم‌های جدی در مناطق کشور بردارند تا تبعیض‌های موجود میان‌اقوام و مذاهب به ویژه اهل شیعه و سنی برداشته شود.
شما از اوایل انقلاب دولت‌های مختلفی را دیده‌اید، به نظر شما بهترین و بدترین دولت در برخورد با اهل سنت کدام هستند؟
توجه دولت آقای روحانی بهتر از گذشتگان است. در گذشته هم برخی خوب بودند و برخی چنین نبودند. اهل سنت در برخی دولت‌ها فشارهایی را متحمل شد اما مجموعا آقای روحانی نسبت به سایرین بهتر عمل کرده است و انتظار جامعه اهل سنت و بسیاری از اقوام این است که با قدرت و توان بیشتری عمل کند. چنین رویکری منجر به اتحاد ملت ایران می‌شود و به نفع همه مردم ایران خواهد بود. اعتقاد ما بر این است که باید به مردم ایران توجه کرد و ایرانی‌ها را مدنظر داشته باشند. در ایران ایرانیان غیرمسلمان که پیرو ادیان دیگری هستند نیز زندگی می‌کنند و ما معتقدیم که باید به سایر ادیان نیز به شایستگی توجه شود، توجه باید براساس شایستگی و توانمندی اشخاص باشد تا از توان تمام اقوام و مذاهب استفاده شود.
مذاهب عامه از مذاهب تایید شده در قانونی اساسی است؛ پس چرا این همه مشکل و تبعیض وجود دارد؟
متاسفانه اعمال سلیقه در کشور ما زیاد است و هنوز ذهن‌ها بسته هستند و نگاه‌ها تنگ است، تنگ نظری در ایران زیاد است و بسیاری از مسائل از روی تعصب به وجود می‌آید و برخی، تعصب بیجا دارند. ما ایرانی هستیم و اعضای یک خانواده محسوب می‌شویم، در یک خانواده گرایشات مختلفی وجود دارد، چه ایرادی دارد؟ گرایش هرکس مختص به خود فرد است و این مسئله‌ای میان آن فرد و خداوند است و نباید بین اعضای یک خانواده که همان ملت ایران است تفاوتی قائل شد. ما باید هم به اسلام و هم ایران فکر کنیم و نباید تنها به مذهب و برداشت‌های فقهی بیندیشیم. اگر این تعصبات از ایران برود، آوازه محبوبیت نظام جمهوری اسلامی در تمام دنیا خواهد پیچید و جایگاه ایران بالاتر خواهد رفت.
سال‌ها است که میان اهل سنت و تشیع اختلاف و درگیری وجود دارد؛ به نظر شما ریشه این اختلافات در کجا است؟ تا چه حدی از این قبیل اختلافات را منطقی و معقول می‌دانید؟
بیشتر اختلافات فرقه‌ای و ریشه در مسائل سیاسی دارد و اختلافات سیاسی سبب شده‌اند که بسیاری به مذهب متوسل شودند و اختلافات فرقه‌ای و مذهبی بالا رود، اگر اختلافات سیاسی کنترل شوند اختلافات مذهبی نیز کم می‌شود. در حال حاضر اختلاف مردم عراق و سوریه را در نظربگیرید،اگر ملت عراق و سوریه کنار دولت‌های شان قرار گیرند و دولتی فراگیر تشکیل دهند و سایر کشورها هم یاری برسانند، امنیت برای همیشه در این منطقه ایجاد می‌شود. افراط گرایی هم برای همیشه از بین خواهد رفت. سوریه و یمن نیز همین طور است، اگر مردم یمن اختلافات را کنار بگذارند و دولتی فراگیر تشکیل دهند و باهم مصالحه کنند یمن نیز امینت لازم را به دست می‌آورد. گفتنی است که بیشتر اختلاف دولت‌ها و سیاست‌های آنها منجر به این وضعیت شده است. اگر دولت‌ها کنار هم بنشینند و با هم مذاکره داشته باشند، تمام مشکلات جهان اسلام حل می‌شود.
گاهی مشکلات و اختلافات با گفت‌وگو قابل حل نیست. به عنوان مثال ما دیپلماسی بسیار فعالی داریم اما عربستان حاضر به مذاکره با ما نیست و همچنان اختلافات و مشکلات میان ما و آنها پا برجا است. فکر می‌کنید این مشکل به چه دلیل ایجاد شده است؟
متاسفانه این دولت‌ها با اشخاص دیگری همراهی می‌کنند و توسط همان گروه تحریک می‌کنند و برخی نمی‌خواهند که دولت‌های اسلامی کنار هم باشند، چراکه منافع آنها در اختلاف دولت‌های اسلامی است و باید برای این معضل نیز راه حلی پیدا کرد و به هر حال دیگران باید میانجی‌گری کنند و باید تلاش کرد تا این مسئله به گونه‌ای رفع شود.
وضعیت داخلی اهل تسنن به چه صورت است. به هرحال آنها هم مانند دیگر مذاهب قطعا با مشکلات داخلی مواجه‌اند. در میان خود با چه مشکلات و اختلافاتی روبرو هستند؟
مشکلاتی که اهل سنت دارند تنها همین است که باید بتوانند باهم در ارتباط باشند زیرا رابطه اهل سنت کمی ضعیف است و در کشور ما تنگ نظری‌هایی وجود دارد که تحمل ندارند که اهل سنت باهم در ارتباط باشند. در غیر این صورت اختلاف دیگری به آن صورت در میان اهل تسنن وجود ندارد و ما از نظر فکری حنفی و شافعی هستیم و اختلاف بنیادینی نداریم و آنچه که مشاهده می‌شود قابل تحمل است و اهل سنت ما به سمت افراط گرایی نرفته است و با تندروی همراه نشده است. البته برخی زمینه‌ها وجود داشت اما در مسیر اعتدال نوعی ارتباط برقرار شد و همین ارتباط منجر به آرامش شد، چراکه در حال پیگیری حق خود هستند و به این مسئله توجه می‌شود، در چنین شرایطی خوشحال هستند که این پیگیری جواب خواهد داد و جوابی هم که مقام معظم رهبری به اهل سنت دادند منجر به تسکین و تسلی شد و فرمان مقاوم معظم رهبری در کشور عملی خواهد شد. لذا در مجموع اهل سنت باهم هماهنگی لازم را دارند و در انتخابات اخیر نیز بسیار منسجم عمل کردند.
شما برای برگزاری مراسم های دینی با مشکلی مواجه هستید؟
بله؛ مشکل داریم.اهل سنت برای تعلیم قرآن به فرزندان خود و برای برگزاری نماز در برخی مناطق مشکلاتی دارند، البته در برخی موارد مشکلی وجود ندارد اما همچنان این دغدغه پابرجاست که ممکن است به صورت ناگهانی منع شوند. برگزاری نماز عید در کلانشهرها شرایط بهتری دارد اما هنوز مشکلاتی وجود دارد . این مسئله نیازمند توجه بیشتر دولت است که این دغدغه نیز رفع شود تا اهل تسنن هم مراسم دینی خود را به جای بیاورند. قطعا چنین اقدامی تاثیر زیادی در میان اهل سنت و جلب رضایت آنها خواهد داشت.
صحبت‌هایی در خصوص محدودیت تردد شما نیز مطرح شد؛ آیا این صحت دارد؟
بله، در تهران و سیستان و بلوچستان و قم مشکلی ندارم اما برای استان‌های دیگر محدودیت‌هایی وجود دارد. مثلا مدتی قبل می‌خواستم به خراسان بروم و در تشییع جنازه‌ای شرکت کنم، برخی اشخاص با من تماس گرفتند و از من خواستند که در این مراسم شرکت نکنم و این مشکلات در سایر استان‌ها وجود دارد. من امیدوارم با تدبیر مسئولان دلسوز مشکلات این چنینی رفع شود و من به عنوان یک ایرانی فارغ از شیعه و یا سنی بودن مشکلی برای تردد نداشته باشم و برای من شیعه و سنتی تفاوتی ندارد.
به صورت رسمی به شما چیزی گفته نشده است؟
نه هنوز هیچ حکمی به صورت رسمی به من ابلاغ نشده است و معمولا به صورت غیررسمی اعلام می کنند که نمی توانم به یک شهر برم.
به نظر شما دلیل اینکه اجازه ورود به مشهد را نداده‌اند، چیست؟
به هر حال من اگر به مشهد بروم، چند نفری اطراف من جمع خواهند شد و این مسئله را نمی‌توانند تحمل کنند و به شهر دیگری رفتم و به من گفتند که شما هماهنگ نکرده اید. من هم گفتم روزانه هزاران ایرانی به این شهرها می‌آیند و هیچ کدام هم هماهنگ نمی‌کنند. گفتند شما فرد عادی نیستید و باید هماهنگ کنید. گفتند من که می‌آیم هزاران نفر دور من جمع می‌شوند و ممکن است چیزی بگویم که خواشایند برخی جریان‌ها و نهادها نباشد. من مشکلی با هماهنگی ندارم اما فکر می‌کنم با هماهنگی هم مشکل دوستان حل نخواهد شد.
اخیرا شما با ناطق نوری هم دیداری داشتید، محوریت این دیدار چه بود؟ چرا چنین دیداری انجام شد؟
اعتقاد من به این است که ما با همه بزرگان کشور رفت و آمد و دیدار داشته باشیم به همین منظور، به خدمت ایشان رفتیم و در خصوص برخی مسائل صحبت کردیم و نظرات ما به هم نزدیک بود. وی اصولگرای معتدل است و مسیر ما هم اعتدال است و جلسه دوستانه‌ای داشتیم و ما از تمام کسانی که نفوذ دارند، کمک می‌خواهیم تا توصیه کنند که به تمام اقوام ایرانی رسیدگی شود و از نفوذ این افراد باید در جهت بهبود شرایط استفاده کرد.
رابطه شما با قم به چه صورت است؟ با کدام یک از علما مراوده دارید؟
مشکلی وجود ندارد و با هم رفت و آمد داریم. من چندین بار به استان قم رفته‌ام و به حضور مراجع رسیده ایم و در حوزه علمیه قم حضور داشته‌ام و کنفرانس‌هایی که آیت الله مکارم شیرازی ترتیب داده بودند حضور داشتم و سفرهای موثری بودند. درمجموع، مشکلی وجود ندارد. گاهی اوقات گزارش‌های غلطی به آنها می‌رسد و برخی می‌خواهند که مراجع را تحریک کنند. ولی وقتی باهم صحبت می‌کنیم متوجه می‌شویم مشکلی در میان وجود ندارد و این دیدارها بسیار موثر است.
منظور شما از گزارش‌های غلط چیست؟ چه کسانی چنین گزارش‌هایی را به علمای قم منتقل می‌کنند؟
افراد افراطی و تندرویی هستند که به دلیل حفظ موقعیت خود و سوءاستفاده گزارش‌هایی را منتقل می‌کنند. مثلا مدتی قبل گزارش‌هایی خدمت آیت الله مکارم شیرازی نیزداده بودند که اهل سنت منازل شیعیان را می خرند و می‌خواستند مسئله اسرائیلیان و یهودیان را به میان بیاورند و ما به خدمت وی رفتیم و گفتیم که چنین مسئله‌ای اصلا وجود خارجی ندارد و برای ما شیعه و سنی معنایی ندارد و ما هر دو را به یک چشم نگاه می‌کنیم و با یکدیگر مراودات تجاری داریم و در مراسم عزا و عروسی یکدیگر شرکت می‌کنیم. من در ادامه گفتم که اگر باور نمی‌کنید بروید و از عزیزان شیعه ما در آن مناطق سوال بپرسید. برخی افراد متعصب بودند که این قبیل گزارش‌ها را به مراجع تقلید منتقل می‌کردند و هدف آنها تنها تحریک بود و ماموریت داشتند که این اقدام را صورت دهند و این مسائل خنثی شده است و مسائلی مانند اینکه می‌گفتند اهل سنت زمین می‌خرند و یا اینکه به دنبال ترویج شریعت خود در مشهد هستند کذب محض است و اصلا در تصور کسی نیست. برخی نیز گفتند که اهل سنت می‌خواهند که با آوردن فرزند اکثریت جمیعت را در آینده تشکیل دهند این نیز کذب و دروغ است، ما نیز در میان شما زندگی می‌کنیم در میان اهل سنت نیز خانواده‌ها یک و یا دو فرزند دارند و بیشتر خانواده‌ها حتی فرزندی ندارند. تمامی این گزارش‌ها اشتباه بود.
با توجه به اینکه در کشوری شیعه زندگی می‌کنید، مسلما شما هم با مراسم دینی شیعیان روبرو شده اید، در برخی از این مراسم‌ها مسائلی مطرح می‌شود که چندان باب میل اهل سنت نیست، رویکرد اهل تسنن و شما نسبت به این مراسم چیست؟
در برگزاری مراسم‌های مذهبی هم شیعه و هم سنی باید آزادی عمل وجود داشته باشد، هر کسی اعتقادی دارد و سعی کنند به عقاید یکدیگر توهین نکنند و نفس مراسم را مدنظر داشته باشند در چنین شرایطی مشکلی به‌وجود نمی‌آید.
خواسته ما هم این است که عزیزان شیعه آزادانه مراسم خود را برگزار کنند.اگر مراعات برخی مسائل را بکنند در مجموع مشکل خاصی وجود ندارد.
در زاهدان مراسم عاشورا نیز برگزار می‌شود و در تامین امنیت آن همراهی می‌کنیم.
آیا شما در مراسم عاشورا شرکت می‌کنید؟
یکی از دغدغه های ما در ایام محرم این است که دشمنی بیاید و مشکلی در برگزاری مراسم مربوط به عاشورا ایجاد کند. بنابراین بعد از اینکه این روزها می‌گذرد آسوده خاطر می‌شویم که مشکلی به وجود نیامد. چراکه دشمن از این موقعیت ها سوءاستفاده می‌کند. در آخرین مراسمی که مربوط به محرم بود هم عده‌ای از تهران آمده بودند و در مراسم ما شرکت کردند و وقتی صحبت‌های ما را درخصوص قیام شنیدند، بسیار تعجب کردند.
در ماه‌های اخیر اتفاقاتی در عراق افتاد و کردها به دنبال استقلال بودند و یا مسائلی در کشورهای حاشیه خلیج فارس به وجود آمد، آیا شما در این مسائل نیز ورود پیدا می‌کنید؟
ورود عملی نداریم، وسیله ما رسانه‌ها هستند و من از همین طریق آنها را به خویشتن‌داری، نشست و مذاکره دعوت می‌کنم. احساسات دیگران را تحریک نکنند و خودداری کنند و این صحبت‌ها توصیه‌های عمومی ما است و ما در این ارتباطات احتیاط می‌کنیم و ترجیح می‌دهیم که مقامات کشورها را در جریان بگذریم و اگر قرار باشد که من ارتباطی با این کشورها برقرار کنم قطعا وزارت امور خارجه کشور را در جریان می‌گذاریم.
شما اجازه خروج از کشور را دارید؟
مشکل زیادی وجود ندارد البته ما احتیاط می‌کنیم و به سفرحج عمره رفتم و برای این موضوع در دبی نیز توقف داشتم تا بتوانم در کنفرانسی که در مکه برگزار می‌شد شرکت کنم. در گذشته اتفاق افتاده بود که در برخی از کشورها کنفرانس‌هایی از این دست برگزار می شد که مایل به شرکت در آنها بودم اما دوستان راضی به این اتفاق نبودند و من نیز نرفتم.
منظور شما نهادهای داخلی است؟
بله نهاد داخلی مخالفت کردند.
کدام یک از نهادهادر این مسئله دخالت می‌کند؟
بهتر است اسمی برده نشود. فقط همین قدر بگویم که برخی ارگان‌ها تمایلی به مسافرت های داخلی و خارجی من ندارند