ایران وایر: آذر ماه سال جاری، پس از فیلتر شدن وب‌سایت دولت بهار، مطالب انتقادی محمود احمدی‌نژاد از وب‌سایت آپارات و جست‌وجوگر پارسی‌جو و پیام‌رسان موبوگرام حذف شد. این موضوع تازه نبود و آپارات به عنوان یکی از سرویس‌دهنده‌های مطرح اشترا‌ک‌گذاری ویدیویی در ایران پیش از این نیز سابقه حذف و سانسور محتوا را داشت. همچنین برخی گمانه‌زنی‌ها از دست‌ داشتن مدیران این وب‌سایت در فیلترینگ و سانسور وب‌سایت‌های فعال و رقیب در این حوزه مثل یوتیوب، تاینی‌موویز، ۳۰‌نما و برخی دیگر خبر می‌دهند.

آپارات که دومین سایت پربازدید ایران و رتبه ۱۵۸ جهان است، توسط محمدجواد شکوری‌مقدم در سال ۸۹ راه‌اندازی شد. بنا به گزارش نشریه «اکونومیست» این وب‌سایت به عنوان یکی از برترین استارتاپ‌های جهان در سال ۲۰۱۵ ارزش تقریبی معادل ۳۰ میلیون دلار دارد.

شکوری‌مقدم همچنین مالک سرویس‌های دیگری مانند کلوب (شبکه اجتماعی)، میهن‌بلاگ (میزبانی وبلاگ)، لنزو (سرویس مشابه اینستاگرام) و فیلمو (نمایش آنلاین فیلم و سریال) است. این سرویس‌ها بخشی از خدمات زیر مجموعه موسسه توسعه تجارت الکترونیک صبا (صبا ایده) با مدیریت محمدجواد شکوری‌مقدم و پدر او امیرحسین شکوری‌مقدم است.

«صبا ایده» که با نام شرکت «صبا ویژن» نیز شناخته می‌شود، یکی از با سابقه‌ترین شرکت‌های فعال در حوزه تبلیغات اینترنتی در ایران است که مشتریان تبلیغاتی آن اغلب از صد وب‌سایت پربازدید و شناخته‌شده ایران هستند. این شرکت از سال ۱۳۸۳ فعالیت خود را آغاز کرد و یکی از شرکت‌های زیرمجموعه گروه «ایران سیستم» محسوب می‌شود. گروه شرکت‌های ایران سیستم، از شرکت‌های شناخته‌شده و قدیمی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران است.

«ایران سیستم» در سال ۱۳۶۴ با هدف تولید کامپیوتر، طراحی و پیاده‌سازی سیستم‌های اطلاعاتی و اجرای پروژه‌های مکانیزاسیون و مخابرات توسط امیرحسین شکوری‌مقدم تاسیس شد و با فعالیت در حوزه‌های مختلف در عرصه IT و ICT، مشتریان بزرگی مانند شرکت‌های ملی نفت، پست ایران، مخابرات ایران، ارتباطات زیرساخت، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت راه‌ و شهرسازی، بانک‌ها و بسیاری از سازمان‌های دولتی و غیردولتی را به‌ دست آورد.

خانواده شکوری‌مقدم یعنی امیرحسین، محمدجواد، محمدمهدی و علیرضا چهار شرکت را به عنوان مجموعه شرکت‌های خود معرفی کرده‌اند؛ «فن‌آوری اطلاعات ایران سیستم»، «صنایع الکترونیک ایران سیستم»، «صبا ایده» و «شرکت ارتباطی کامکار سیستم». این شرکت‌ها در حوزه‌های مختلفی از جمله مخابرات، الکترونیک، اینترنت و نرم‌افزار فعالیت دارند. مدیریت تمامی این شرکت‌ها با خانواده شکوری‌مقدم است. «ایران سیستم» از نظر توان مالی و سرمایه یک مجموعه قدرت‌مند به حساب می‌آید. تنها در یکی از وب‌سایت‌های زیرمجموعه گروه ایران سیستم، گزارش سال مالی ۲۰۱۴، مبلغ ۳۵ میلیون دلار اعلام شده است.

اما ماجرای شرکت‌های زیرمجموعه گروه «ایران سیستم» به این چهار شرکت خلاصه نمی‌شود. براساس اسناد و اطلاعات آنلاین باقی‌مانده از سوابق وب‌سایت‌های این شرکت، «ایران سیستم» پیش‌تر چند شرکت مهم دیگر را در زیر مجموعه گروه شرکت‌های خود داشت که بنا به دلایل نامشخص از معرفی اسامی آن‌ها خودداری می‌کند. شرکت‌هایی مانند «تحقیقات رادیویی ایران سیستم»، «اطلاعات جغرافیایی ایران سیستم»، «امن افزار گستر شریف» و «پیک آسا». در این بین، نام دو شرکت «امن افزار گستر شریف» و «پیک آسا» بیشتر از سایر شرکت‌ها، مهم و قابل تامل است.

یکی از موسسان این شرکت‌ها «رسول جلیلی» است. او از اعضای شناخته شده شورای عالی فضای مجازی ایران است که نام‌اش در آبان‌ ماه ۱۳۹۱ در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار گرفت. این وزارت‌خانه اعلام کرده بود که «رسول جلیلی» از بهمن ماه ۱۳۸۷ به دنبال دستیابی به تجهیزات مربوط به نظارت بر تبادل پیام کوتاه (در شرکت پیک‌آسا) بوده و از اواخر سال ۱۳۹۰ فعالانه در اقدامات دولت ایران برای سانسور اینترنت، به‌واسطه شرکت «امن‌افزار گستر شریف» نقش داشته است.

«امن افزار گستر شریف» با تولید نرم‌افزارهای فیلترینگ مثل «سپر»‌ و «پارس گیت» نقش موثری در محدود کردن دسترسی آزاد کاربران ایرانی به جریان آزاد اطلاعات در ایران دارد. این نرم‌افزارها به صورت ویژه در شرکت‌های ارتباطی اینترنتی، مخابراتی، زیرساختی و ISPها برای مسدود کردن نشانی وب‌سایت‌ها و لینک‌های اینترنتی استفاده می‌شوند.

این نمونه نشان دهنده فعالیت های گسترده و چندلایه یک شبکه است که با توجه به حساس بودن و ابعاد امنیتی شبکه، نمایانگر اعتماد بالادستی به این شبکه هم است. شبکه ای که سایت آپارات نماد آن شده ولی به نظر می رسد شریک پروژه های مهم تری است.

سر باز زدن «ایران سیستم» از معرفی نام‌ دیگر شرکت‌های مجموعه خود را می‌توان با قطع‌نامه‌های تحریمی و لیست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا مرتبط دانست؛ یعنی شرکت‌های دخیل در امور فیلترینگ اینترنتی و همین‌طور فعالیت‌های حساس و کلیدی مرتبط با صنایع نظامی و اطلاعاتی. آنچه مشخص است، شرکت «ایران سیستم» و مجموعه‌اش با این ساز و کار برای حفظ بقا و دور ماندن از حاشیه‌ها، بخشی از مجموعه فعالیت‌های خود را از نظر عموم پنهان کرد‌ه‌اند. اگرچه «ایران سیستم» و مدیران آن تا امروز درباره فیلترینگ و نقش مجموعه‌شان اظهارنظر شفافی نداشته‌اند، اما با وجود شرکتی مانند «امن‌افزار گستر شریف» و نقش کلیدی و اجرایی آن در پیاده‌سازی فیلترینگ و سانسور اینترنت در ایران، تاثیری غیرقابل کتمان دارند.

در عین‌حال، با توجه به ایفای نقش و تاثیر تنها یکی از بخش‌های زیرمجموعه ایران‌ سیستم در فیلترینگ اینترنتی، بیش از همیشه، شائبه‌هایی مبنی بر دخالت مستقیم و غیرمستقیم مدیران آن برای حذف رقبای کاری و استراتژیک ایجاد شده است. همانطور که محمدجواد شکوری‌مقدم، موسس آپارات در گفت‌وگویی در سال ۲۰۱۵ درباره تاثیر فیلترینگ در موفقیت آپارات اشاره کرده بود: «موفقیت اولیه آپارات به دلیل نبود حضور جدی یوتیوب در ایران و فیلتر شدن آن بود، زیرا به یک سرویس اشتراک ویدیو به شدت نیاز بود.»

فیلترینگ یک شبه و حذف سایت‌هایی مثل «تاینی‌موویز»، «۳۰نما» و شماری دیگر و بازداشت ناگهانی مسوولان آن‌ها، با توجه به رقابت‌شان با سایت‌هایی مثل «فیلیمو» که محمدجواد شکوری‌مقدم موسس آن است، نمی‌تواند با حذف سیستماتیک رقبای کاری بی‌ربط باشد. برای مثال وب‌سایت «دیجیاتو» از سایت‌های فعال در حوزه اینترنت، بر اساس شنیده‌ها دلیل تعطیلی سایت «تاینی موویز» را «شکایت شبکه‌ها و سایت‌های پخش آنلاین فیلم‌ رقیب» از این وب‌سایت اعلام کرده بود؛ اتفاقی که عملا به ایجاد انحصار برای عرضه محصولات و خدمات در این عرصه کمک می‌کند.