رادیوفردا: آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران روز یکشنبه ۲۲ مهر، در یک فراخوان از دولت، مجلس، شورای عالی امنیت ملی، شورای عالی فضای مجازی، شورای انقلاب فرهنگی، حوزه‌های علمیه و صاحب‌نظران خواسته است «نظرات مشورتی‌» درباره «الگوی پایه اسلامی ایرانی-پیشرفت» را ارائه دهند تا ظرف دو سال آینده، «نسخه نهایی الگوی اسلامی ایرانی-پیشرفت» آماده و ابلاغ شود.

‌رهبر جمهوری اسلامی ۱۳ آبان ۱۳۸۲ نیز یک سند کلان بالادستی با عنوان «سند چشم انداز جمهوری اسلامی در افق ۱۴۰۴» به سران قوا ابلاغ کرد که تاکنون گزارش دقیقی از میزان تحقق اهداف این سند منتشر نشده است.

با ابلاغ الگوی پیشرفت، افق مد نظر رهبر جمهوری اسلامی از ۱۴۰۴ به ۱۴۴۴ تغییر یافته و بر اهداف پیش رویی مانند تبدیل شدن به یکی از پنج کشور پیشرفته جهان در زمینه تولید اندیشه علم و فناوری، یکی از ۱۰ اقتصاد برتر جهان، و یکی از چهار کشور برتر آسیا در زمینه پیشرفت و عدالت و ریشه‌کنی فقر، فساد و تبعیض تاکید شده تا ایران به عنوان «خاستگاه تمدن نوین اسلامی» معرفی شود.

این دو عبارت آخر مهم است. آیت‌الله خامنه‌ای در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۸۰ یک فرمان هشت ماده‌ای برای ریشه‌کنی فقر و فساد تبعیض به سران قوا داد که در طول ۱۷ سال گذشته، شواهدی در اجرای این فرمان یافت نشده و قوای سه گانه و نهادهای زیر نظر رهبر در جهت عکس آن عمل کرده اند.

همچنین رهبر جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر یک فرایند پنج مرحله‌ای اعلام کرده که شامل «انقلاب اسلامی»، «حکومت اسلامی»، «دولت اسلامی»، «جامعه اسلامی» و «تمدن نوین اسلامی» است. مسئولان جمهوری اسلامی می‌گویند اکنون در مرحله سوم یعنی تشکیل دولت اسلامی هستند.

برخی مسئولان از جمله فرماندهان سپاه در دولت احمدی‌نژاد عقیده داشتند که دولت اسلامی تشکیل شده ولی با اختلافات بعدی سیاسی و جداشدن راه احمدی‌نژاد، کماکان تشکیل دولت اسلامی در فاز صفر به سر می‌برد. بر اساس این سند، آیت‌الله خامنه‌ای علاقه‌مند است که تا سال ۱۴۴۴، این پنج مرحله طی و «تمدن نوین اسلامی» تشکیل شود.

نسخه پایه الگوی رسیدن به چنین تمدنی، در طول مدت هفت سال و با همکاری «چند هزار تن از صاحب‌نظران و استادان دانشگاهی و حوزوی و فرزانگان جوان» تهیه شده است. سایت دبیرخانه الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت اعلام کرده که ای سند «با پشتیبانی حدود ۵۰ هزار صفحه تولید علمی، هزاران جلسه و نشست تخصصی و بهره‌‌گیری از حدود ۷۰۰ نقد و پیشنهاد» تدوین شده است.

رهبر جمهوری اسلامی بحث درباره الگوی پیشرفت را از سال ۱۳۸۴ به صورت علنی مطرح کرد. او به جای کلمه «توسعه» از کلمه «پیشرفت» استفاده کرد. این کلمه در سال‌های اخیر مورد توجه نهادهای زیرمجموعه رهبری هم قرار گرفته است. به عنوان نمونه،‌ سپاه پاسداران سال گذشته، «قرارگاه پیشرفت و آبادانی» را تشکیل داده که به ترتیب به جای توسعه و سازندگی استفاده می‌شوند. مفاهیمی چون توسعه و سازندگی در دولت‌های اکبر هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی بیشتر مورد استفاده قرار گرفتند و رهبر جمهوری اسلامی کوشیده است ادبیات کلانش را با واژه‌های متفاوتی سازمان‌دهی کند.

اولین و دومین نشست الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت در آذر ۸۹ و اردیبهشت ۹۰ برگزار شد و دولت محمود احمدی‌نژاد هم با تشکیل یک مرکز در زیرمجموعه «معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی» وارد عمل شدند ولی خرداد ۹۰، آیت‌الله خامنه‌ای با انتصاب رئيس و اعضای شورای عالی این مرکز، پایه‌گذار تأسیس یک نهاد تازه را زیر نظر خودش فراهم کرد.
صادق واعظ‌زاده (وسط) در دیدار اعضای شورای عالی الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت با آیت‌الله خامنه‌ای
صادق واعظ‌زاده (وسط) در دیدار اعضای شورای عالی الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت با آیت‌الله خامنه‌ای

شورای عالی این مرکز ۱۰ نفر بودند و رئيس شورا که رئيس مرکز هم بود، صادق واعظ‌‌‌زاده بود. صادق واعظ‌‌زاده، ۵۷ ساله که پسر خاله رهبر جمهوری اسلامی است، از بهمن ۸۵ تا شهریور ۸۸، معاون علمی محمود احمدی‌نژاد بود. پدر او یعنی آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی که شوهر خاله رهبر جمهوری اسلامی بود نیز مهرماه سال ۶۹، با حکم آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان دبیرکل مجمع تقریب بین مذاهب اسلامی منصوب شد.

صادق واعظ‌‌‌زاده که به نظر می‌رسد از اقوام محبوب آیت‌الله خامنه‌ای است، در سال‌های اخیر به عنوان عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجمع تشخیص مصحلت نظام نیز منصوب شده و اکنون یک مهره فعال و تأثیرگذار در سیاست‌گذاری‌های کلان جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.

بر اساس برنامه اولیه قرار بود که ۲۸ اندیشکده در زیرمجموعه دبیرخانه الگوی ایرانی – اسلامی پیشرفت فعال شود و تا سال ۹۲ نسخه پایه را تنظیم کند. تعداد اندیشکده‌ها اما در نهایت به ۱۳ اندیشکده تقلیل یافت و تدوین نسخه پایه هفت سال طول کشید. هر اندیشکده دارای رئيس و دبیر و شامل ۱۵ الی ۲۵ صاحب‌نظر است. علاوه بر این، در سال۹۲، این دبیرخانه اقدام به راه‌اندازی «دبیرخانه حوزوی» مستقر در قم کرد تا بتواند همکاری خود با مدیریت حوزه علمیه قم در مسیر تدوین این سند را افزایش دهد.

دبیرخانه الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت علاوه بر راه‌اندازی چند وب سایت و انتشارات، اقدام به انتشار یک ماهنامه «خبری- گفتمانی» کرده که تاکنون ۶۳شماره از آن منتشر شده است. این دبیرخانه همچنین ۸ کنفرانس ملی، دوازده کنگره پیشگامان پیشرفت که ویژه دانشگاه و حوزه بوده، ۳۳ نشست اندیشه‌ورزی، ۲۵ جلسه گفتگوی راهبردی و صدها نشست علمی برگزار کرده است.

یک موضوع چالش برانگیز مهم درباره این دبیرخانه اما بودجه سالانه آن بوده است. این مرکز در طول سال‌های ۹۵ تا ۹۷ بیش از ۲۰میلیارد تومان بودجه دریافت کرده است. بهمن سال ۹۶، انتقادهایی درباره نحوه مصرف بودجه این مرکز در مجلس مطرح شد که دبیرخانه این مرکز در اطلاعیه‌ای توضیح داد که در طول سال‌های گذشته ۲۰۰ صاحب‌نظر با این مرکز همکاری مستمر و دو هزار صاحب‌نظر نیز در قالب یک شبکه با اندیشکده‌های تحت نظر مرکز همکاری داشته اند و با توجه به دیگر همکاری‌ها، در مجموع چهار هزار نفر با این پروژه درگیر بوده‌اند.

این مرکز همچنین مدعی است در طول سال‌های گذشته با دو هزار و ۲۰۰ پژوهشگر دانشگاهی برای تدوین دو هزار و ۱۳۵ مقاله، و همچنین هفت هزار و ۵۰۰ طلبه برای نوشتن هشت هزار و ۷۵۰ اثر علمی همکاری کرده و ۴۰ کتاب تخصصی، ۶۰ جلد کتاب مقالات، ۲۰۰ سند پشتیبان منتشر کرده است.

به رغم این ادعاها، ۱۶ تیرماه ۹۶، محمدباقر نوبخت، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئيس‌جمهور در یک نشست مرتبط با بررسی لایحه الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت گفت: «جمعی از کارشناسان در مجمع تشخیص مصلحت و مرکز تحقیقات استراتژیک» بنا به درخواست دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت یک الگوی مطلوب توسعه تهیه کرده بودند که «بعدها اسم آن به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» تغییر یافت.

محمدباقر نوبخت، ۲۶ مرداد ۹۵ نیز در یک برنامه تلویزیونی که از شبکه یک سیما پخش شد، گفت: «ما اصلا الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نداریم تا برنامه را بر مبنای آن تدوین کنیم.» با توجه به ابراز بی‌اطلاعی معاون رئيس‌جمهور ایران از وجود این الگو در مرداد ۹۵، مشخص نیست دبیرخانه مرکز در طول سال‌های گذشته چه چیزی را تدوین کرده بود و با چه نهادهایی در این زمینه در ارتباط بوده است؟

ناظر به همین واقعیت‌هاست که وب سایت عصر ایران دیروز در گزارشی انتقادی درباره این لایحه نوشت که این سند متشکل از «جمله‌سازی‌های واضح»، «تکرار مکررات» و «متن شعارگونه» است و «محتوای آن عملاً پیش از این نیز وجود داشت».

نویسنده این مطلب که مدیرمسئول وب‌سایت عصر ایران است، با تاکید بر اینکه نوشتن این متن توسط یک گروه دانشجویی هم ممکن بوده، از مدیران این دبیرخانه خواسته «بودجه ای که در هفت سال گذشته صرف کرده‌اند تا این چند صفحه را بنویسند، دقیقاً چقدر بوده است؟» انتظار نمی‌رود در طول دو سال آینده، دبیرخانه الگوی اسلامی ایرانی -پیشرفت توجه‌ای به این انتقادات نشان دهد یا طرح چنین انتقاداتی به تغییر جدی محتوایی در این زمینه منجر شود؛ «از کوزه همان برون تراود که در اوست».