«ایران وایر: محمود صادقی» که آخرین ساعات دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی را سپری می‌کند، در توییتر خود خبر داده است که وزیر دفاع ایران گفته علت سرنگون کردن هواپیمای مسافری اوکراین بر فراز تهران «تخطی اپراتور از ضوابط» بوده است.

آقای صادقی در توییتر خود نوشته است: «سه‌شنبه گذشته وزیر دفاع در پاسخ به سوال این‌جانب، تخطی اپراتور از ضوابط مربوط به اقدام در وضعیت محدود (لزوم کسب مجوز) و عدم ارتباط‌گیری و اتکا به اطلاعات مبهم دریافتی را علت شلیک به هواپیمای مسافربری اوکراینی اعلام کرد».

یک ماه پیش محمود صادقی به همراه دو نماینده دیگر از سرتیپ «امیر حاتمی»، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران پرسیده بود: «علت ناهماهنگی در شبکه‌ یکپارچه پدافند هوایی، که منجر به شلیک به هواپیمای پرواز ۷۵۲ اوکراینی و سرنگونی آن شد، چیست؟ نقش تقصیر سازمانی (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) و مسئولیت مترتب با آن چیست و چه اقدامی برای جلوگیری از تکرار آن شده است؟»

پاسخ کامل وزیر دفاع به سه پرسش نمایندگان روشن نیست و آنچه منتشر شده است متوجه شدن مسئولیت به سمت اپراتور سامانه دفاع موشکی سپاه است. برخی از منابع غیررسمی اپراتور را فردی معرفی کرده‌اند که به دلیل تسلط بر حوزه کارش، نحوه کار با سامانه پدافند موشکی را در ایران و سوریه آموزش می‌داده است.

سه روز پس از شلیک موشک‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به هواپیمای مسافربری و به سقوط کشاندن آن با ۱۷۶ مسافر بر فراز تهران، جمهوری اسلامی ایران هدف قرار دادن هواپیمای غیرنظامی را به دلیل فشار کشورهای اوکراین و کانادا پذیرفت.

ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که پدافند هوایی سپاه این هواپیما را با موشک کروز اشتباه گرفته و به آن شلیک کرد. علیرغم پذیرفتن مسئولیت ساقط کردن هواپیما، جمهوری اسلامی با گذشت چهار ماه از آن فاجعه هنوز نه جعبه‌های سیاه را به مالک هواپیما نداده و نه اقدامی برای بازخوانی اطلاعات آن کرده است. «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه ایران گفته بود که جمهوری اسلامی تجهیزات موردنیاز بازیابی اطلاعات جعبه سیاه را ندارد اما آن را به بیرون ایران هم نخواهد فرستاد. مدتی بعد مقام‌های ایران و اوکراین از توافق برای خارج کردن جعبه سیاه از ایران خبر دادند اما هنوز این کار انجام نشده است.

چنین رویکردی فرضیه عمدی بودن شلیک به هواپیما را افزایش داده است. خصوصا اینکه سرتیپ پاسدار «امیرعلی حاجی‌زاده» گفته بود تهران آماده پاسخ متقابل نظامی آمریکا و حتی هدف قرار دادن مقر رهبر جمهوری اسلامی بوده و به همین دلیل دیدار عمومی آیت‌الله «علی خامنه‌ای» با حضور شماری از مردم قم که به تهران آورده شده بودند، برگزار و مراسم به‌طور زنده از تلویزیون حکومتی پخش شد که به‌نوعی فرضیه سپر انسانی قرار دادن شهروندان ایرانی در برابر حمله آمریکا را تقویت می‌کند.

تردیدی نیست که باز بودن آسمان ایران برای عبور و مرور هواپیماهای مسافری در ساعاتی که مقام‌های جمهوری اسلامی ایران پایگاه هوایی آمریکا در عراق را هدف موشک قرار داده بودند خلاف مسئولیت‌پذیری ملی و تعهدات بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران بوده است.

فرو کاستن علت سرنگونی هواپیما به تخلف و «تخطی اپراتور» سامانه موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی همانند روش و الگوی همیشگی جمهوری اسلامی ایران است که مسئولیت اقدامات پرهزینه و مرگبار خود را به یک فرد محدود و سپس از زیر بار مسئولیت‌پذیری آن شانه خالی می‌کند. این الگوی رفتاری در حمله نیروهای لباس شخصی و نیروی انتظامی به کوی دانشگاه تهران که به کشته شدن و ضرب‌وجرح دانشجویان انجامید، نیز می‌توان دید. پس از وعده‌های مکرر جمهوری اسلامی ایران برای معرفی عوامل حمله به کوی دانشگاه، سرانجام یک سرباز وظیفه به نام «اروجعلی ببرزاده» به اتهام دزدی یک ریش‌تراش محاکمه شد و نظام از محاکمه عوامل اصلی خودداری کرد.

اما در فاجعه شلیک به هواپیمای مسافربری به دلیل اینکه هواپیما متعلق به یک کشور خارجی یعنی اوکراین است و کانادا که شهروندانش مسافران این پرواز بوده‌اندِ هم از چنین تحقیقات پشتیبانی می‌کند، به فراموشی سپردن و منحرف کردن پرونده همانند قضایای داخلی، شدنی نیست.

وزارت خارجه اوکراین اعلام کرده در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات با ایران، موضوع را در دادگاه‌های بین‌المللی مطرح خواهد کرد.

بررسی سوانح هوایی و تحقیقات احتمالی کیفری زمان‌بر است. به‌طور مثال، بررسی و محاکمه و پیگیری انفجار هواپیمای پان‌امریکن معروف به پرونده «لاکربی» بیش از دو دهه طول کشید اما نیمه‌کاره رها نشد. به‌طور حتم این پرونده همانند پرونده‌های کوی دانشگاه تهران، بازداشتگاه کهریزک، اسیدپاشان اصفهان و ده‌ها نمونه‌های مشابه، به فراموشی سپرده نخواهد شد.