بی‌بی‌سی: شمار زیادی از کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی گزارش داده‌اند که سیستم جی‌پی‌اس یا سامانه موقعیت‌یابی جهانی در شهر تهران به درستی کار نمی‌کند و موقعیت افراد در نقاط مختلف را اشتباه نشان می‌دهد.

این موضوع از چند روز گذشته مطرح بوده اما مرگ کوهنوردان در کوه‌های شمال تهران سوال‌های تازه‌ای را مطرح کرده هر چند هنوز شواهدی در مورد ارتباط آنها در دست نیست.

جی پی اس چیست؟

ماهواره جی‌پی‌اس سال ۱۹۷۸ راه افتاد اما تا اوایل دهه نود میلادی و جنگ اول خلیج فارس اهمیتش برای همه روشن نشد.

در جریان عملیات طوفان صحرا شن‌های معلق در هوا قدرت دید را تا ۵ متر کاهش داد. آنجا جی‌پی‌اس به سربازها کمک کرد بدون قرار گرفتن بر سر راه هم، مکان مین‌ها را شناسایی کنند و راه بازگشت به منابع آب را بیابند.

سیستم موقعیت‌یابی جهانی یا جی‌پی‎‌اس متشکل از ۲۴ ماهواره مجهز متعلق به وزارت دفاع دولت آمریکا است که اطراف زمین می‌چرخند و با استفاده از اطلاعات و داده‌های ریاضی به گیرنده‌های جی‌پی‌اس برای مکان‌یابی و حتی تشخیص زمان کمک می‌کنند.

گوشی هوشمند شما یا هر دستگاهی که گیرنده جی‌پی‌اس دارد، برای پیداکردن مکانتان از ماهواره سیگنال می‌گیرد و محاسباتش را بر اساس زمان فرستاده شدن این سیگنال‌ها و مکان قرارگیری ماهواره‌ها انجام می‌دهد.

در ایران چه اشکالی پیش آمده؟

بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی در تهران گزارش داده‌اند جی‌پی‌اس موقعیت آنها را در منطقه‌ای پرت از جایی که هستند، و بیشتر در اطراف فرودگاه مهرآباد در جنوب غربی تهران نشان می‌دهد.

گزارش‌هایی هم وجود دارد که این اختلال جی‌پی‌اس مختص تهران نیست و در شهرهای دیگر هم دیده شده است.

اختلال جی‌پی‌اس از ماه‌ها قبل در برخی نقاط تهران از جمله بعضی بزرگراه‌ها و اطراف پادگان‌ها وجود داشته اما اخیرا شدت گرفته است.

آیا این اولین بار است؟

خیر. اختلال‌ها از دو سال پیش شروع شد. بیش از آنکه مردم درباره منبع پارازیت حدس و گمان بزنند، این وزارت ارتباطات ایران بود که از اختلال در جی‌پی‌اس شکایت کرد.

تیرماه ۱۳۹۸ حسین فلاح جوشقانی، رئیس سازمان تنظیم مقررات خبر داد که شهروندان و کسب و کارهای اینترنتی به اختلال جی‌پی‌اس اعتراض دارند. او گفته بود که این اختلال “عمدی” بوده و در سامانه‌های ناوبری هواپیمایی ایران هم مشکل ایجاد کرده است.

روابط عمومی وزارت ارتباطات حتی گفته بود که پارازیت روی جی‌پی‌اس نزدیک بوده که “فاجعه” درست کند و باعث “سقوط” یک هواپیما در یکی از فرودگاه‌ها شود.

آن زمان وزارت ارتباطات ایران اعلام کرد که قصد دارد از یک نهاد امنیتی به قوه قضاییه شکایت کند. به گفته رئیس سازمان تنظیم مقررات، شورای عالی امنیت ملی انداختن پارازیت روی جی‌پی‌اس را “غیرقانونی” اعلام کرده و “دستور توقف” داده بوده است.

تصویری که گزارشگر سایت جی‌پی‌اس ورلد اول فروردین امسال از اختلال جی‌‎پی‌سی در اطراف پادگان حر در تهران منتشر کرد

تصویری که گزارشگر سایت جی‌پی‌اس ورلد اول فروردین امسال از اختلال جی‌‎پی‌سی در اطراف پادگان حر در تهران منتشر کرد

کدام نهاد امنیتی؟

وزارت ارتباطات ایران نامی از نهاد پارازیت‌انداز نبرد و تا امروز هم مشخص نشده که آیا به صورت رسمی از آن نهاد شکایت کرد یا نه.

اما فقط وزارت ارتباطات ایران شاکی نبود. ۱۶ مرداد ۱۳۹۸ آمریکا هم به ایران هشدار داد که از ارسال پارازیت روی کشتی‌های تجاری که از تنگه هرمز می‌گذرند، خودداری کند.

آن زمان در اطلاعیه‌ای ایران متهم شد که قصد دارد “با ارسال پارازیت جی‌پی‌اس و پیام‌های جعلی کشتی‌های تجاری را منحرف کند.”

پارازیت به چه منظوری؟

مهدی خراسانی، کارشناس ارتباطات و مخابرات می‌گوید “هر فرد یا نهادی می‌تواند از یک نقطه و محدوده کوچک گرفته تا وسعت زیاد بر روی امواج جی‌پی‌اس پارازیت بیاندازد.”

اما وقتی وسعت پارازیت در محدوده وسیع باشد، مخصوصا که وزارت ارتباطات هم به عنوان یک دستگاه مطلع، یک نهاد امنیتی را متهم کرده، انگیزه را باید نهادهای نظامی امنیتی توضیح بدهند که معمولا در این زمینه پنهان‌کاری می‌کنند.

آقای خراسانی می‌گوید دلیل مطمئنی برای این موضوع وجود ندارد، اما می‌توان حدس زد که با توجه به تهدیدهای اخیر برنامه هسته‌ای ایران و ترور محسن فخری‌زاده، دستگاه‌های امنیتی “نگران رصد کردن ماهواره‌ای” فعالیت‌هایشان باشند.

این پارازیت با توجه به نیت امنیتی پشت آن می‌تواند برای دوره‌ای کوتاه یا بلند در یک محدوده برای رصد مانع و “حفره سیاه” ایجاد کند.

چقدر خطرناک است؟

سیستم جی‌پی‌اس متعلق به دولت آمریکا ارسال پارازیت را “خطری جدی” برای سلامت و ایمنی شهروندان عنوان می‌کند. اختلال در جی‌پی‌سی می‌تواند تماس‌های اضطراری با شماره‌های اورژانس را متوقف کند.

دولت آمریکا در این کشور مجازات سختی برای ارسال پارازیت جی‌پی‌اس در نظر گرفته و اخیرا یک شرکت چینی را به خاطر تبلیغ و فروش تجهیزات پارازیت جریمه کرده است. در اتحادیه اروپا هم ارسال پارازیت در بیشتر کشورها جرم تلقی می‌شود.

ماهیگیران، دریانوردان، کوهنوردان و طبیعیت‌گردان و بسیاری دیگر حرفه و گاهی جانشان به این سیستم وابسته است.

تاد هامفریز، استاد مهندسی هوافضا ثابت کرده با ایجاد اختلال در سیگنال‌ها می‌توان پهپادها را سرنگون و قایق‌های تفریحی بزرگ را منحرف کرد.

آیا مرگ کوهنوردان در کوه‌های شمال تهران به اختلال جی‌پی‌اس ارتباط داشت؟

هیچ مقام رسمی یا گروه کوهنوردی درباره احتمال تاثیر اختلال جی‌پی‌اس بر حادثه مرگ کوهنوردان سخن نگفته است. اما سایت تابناک در روزی که خبر جان باختن کوهنوردان در چند گروه مختلف و موقعیت‌های متفاوت در کوه‌های تهران اعلام شد، در مطلبی این موضوع را مطرح کرد که اگر پارازیت برای حفظ امنیت ضروری است، برای حفظ جان شهروندان باید به آنها اطلاع داده شود.

یک کوهنورد که نمی‌خواهد نامش برده شود، به بی‌بی‌سی فارسی گفت که روز جمعه پنجم دی ماه در همان روز حادثه، جی‌پی‌اس او در کلکچال شمال تهران، موقعیت فرودگاه را نشان می‌داده‌ است. اما او این نکته را یادآور شد که از کار افتادن جی‌پی‌اس از نظر او “نمی‌توانسته تاثیری در حادثه داشته باشد چون کوهنوردان در مسیرهای شمال تهران از جی‌پی‌اس استفاده نمی‌کنند و بر فرض استفاده هم شرایط کوه آنقدر خطرناک و بورانی بوده که در صورت زمین‌گیر شدن کاری از دست کسی ساخته نبوده است.”

یک مربی کوهنوردی هم با نام محفوظ توضیح داد که قله‌های خط الراس توچال که تعداد بیشتری در آنجا جان باخته‌اند، بسیار بادگیر است؛ و باد برف نکوبیده و تازه را به بورانی تبدیل می‌کند که نمی‌شود مقابل آن ایستادگی کرد. او بعید می‌داند که کار نکردن جی‌پی‌اس در آن روز خاص به خطراتی که در کوه وجود داشته، افزوده باشد.

نبود سیگنال دقیق جی‌پی‌اس می‌تواند جان کوهنوردان را به خطر بیاندازد اما هنوز شواهدی وجود ندارد که نشان بدهد این دو موضوع در حادثه اخیر مرتبط بوده است؛ مگر آنکه در روزهای آینده توضیحات بازماندگان گروه‌های کوهنوردی حقایق تازه‌ای را آشکار کند.