دویچه‌وله: بعد از سه برابر شدن قیمت بنزین در آبان ۹۸، آمارهای گمرکی ایران نشان می‌دهد که حجم صادرات بنزین در سال گذشته تقریبا ۸ برابر شده و به ۷ میلیون و ۸۴۲ هزار تن رسیده است. این رقم در سال ۹۸ حدود یک میلیون و ۹۱ هزار تن بود.

بی هیچ تردیدی، شیوع کرونا و محدودیت‌های اجتماعی نیز بر کاهش مصرف بنزین کشور و باز شدن جا برای صادرات بیشتر کمک کرده، اما مهم‌ترین برنامه دولت از ۳ برابر کردن قیمت بنزین در آبان ۹۸ که هنوز کرونا شیوع پیدا نکرده بود، کاهش مصرف داخلی و جبران کردن افت درآمدهای نفتی بود؛ موضوعی که خبرگزاری ایرنا نیز ۴ فروردین امسال با اشاره به افت ۲۰ درصدی مصرف داخلی بنزین، به آن اشاره کرده بود.

مصرف بنزین ایران پارسال بطور متوسط ۷۵ میلیون لیتر در روز بوده است.

اکنون آمارهای گمرکی نشان می‌دهد حجم صادرات بنزین تقریبا ۸ برابر شده، اما به خاطر افت چشمگیر قیمت نفت و محصولات نفتی در بازارهای جهانی، درآمدهای حاصل از صادرات بنزین کشور به ۲ میلیارد و ۹۱۳ میلیون دلار رسیده که نسبت به سال ۹۸ تقریبا ۵ برابر شده است.

ایران تا سه سال پیش واردکننده بنزین بود، اما با توسعه پالایشگاه ستاره خلیج فارس با ظرفیت پالایش روزانه ۳۵۰ هزار بشکه میعانات گازی، آغاز به صادرات محدود بنزین کرده بود. پارسال حجم صادرات بنزین به شدت اوج گرفت و در صدر صادرات غیرنفتی کشور قرار گرفت.

سهم بنزین از کل صادرات غیرنفتی کشور در سال ۹۹ حدود ۹ درصد بوده است.

اهمیت درآمدهای صادرات بنزین برای دولت

بر اساس قانون بودجه سال ۹۹، دولت پیش‌بینی کرده بود روزانه ۹۶ میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف شود و کل درآمد دولت از محل فروش بنزین در بازارهای داخلی، حدود ۶۵ هزار میلیارد تومان باشد. قیمت دلار پارسال از ۱۶ هزار تومان در ابتدای سال به سرعت اوج گرفت و به ۲۵ هزار تومان در انتهای سال رسید و حتی در نیمه پاییز به ۳۲ هزار تومان هم رسیده بود. اگر متوسط قیمت ارز را ۲۵ هزار تومان در نظر بگیریم، کل درآمدهای دولتی از بابت فروش داخلی بنزین در واقع ۲.۶ میلیارد دلار می‌شد، اما با توجه به اینکه در عمل مصرف بنزین کشور ۷۵ میلیون لیتر بوده، این رقم احتمالا حدود ۲ میلیارد دلار شده است.

بدین ترتیب پارسال تقریبا سه چهارم بنزین تولیدی ایران در داخل مصرف شده و تنها یک چهارم بنزین به بازارهای جهانی صادر شده است، اما درآمد دولت از محل صادرات بنزین ۵۰ درصد از بیشتر از فروش داخلی سوخت بوده است.

برخلاف نفت خام و میعانات گازی، صادرات محصولات نفتی، از جمله بنزین ایران مشمول تحریم‌های آمریکا نمی‌شود؛ گزینه‌ای که انگیزه مضاعف برای دولت ایجاد کرده تا بخشی از افت درآمدهای صادرات نفت خام را با افزایش صادرات بنزین و دیگر محصولات نفتی جبران کند.

نکته جالب اینکه دولت در بودجه پارسال انتظار داشت ۸۹ هزار میلیارد تومان درآمد از محل صادرات کل محصولات نفتی، شامل بنزین، نفت کوره، گازوئیل و نفت سفید داشته باشد، در حالی که از محل فروش داخلی این محصولات تنها ۷۷ هزار میلیارد تومان انتظار درآمد داشت. این در حالی است که بخش اعظم محصولات نفتی تولیدی ایران در داخل مصرف می‌شود.

آمارهای گمرکی و عدم تحقق اهداف صادرات غیرنفتی

برخلاف رشد چشمگیر صادرات بنزین، در کل آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد صادرات غیرنفتی کشور پارسال تنها ۳۴ میلیارد و ۲۵۶ میلیون دلار بوده که نسبت به دور مشابه سال ۹۸ بیش از ۷ میلیارد دلار افت نشان می‌دهد.

گمرک ایران بسیاری از محصولات نفتی مانند بنزین، گاز مایع (پروپان و بوتان)، گاز طبیعی، قیر، بسیاری از محصولات پتروشیمی خام و حتی میعانات گازی را که نوعی نفت خام فوق شبک است، در سبد «صادرات غیرنفتی» قرار می‌دهد.

این در حالی است که بنزین، گاز طبیعی، پلی اتیلن و پروپان به ترتیب در صدر صادرات غیرنفتی کشور قرار دارند و صادرات محصولات پتروشیمی ایران نیز پارسال ۱۳.۷ میلیارد دلار بوده است. بدین ترتیب در عمل حدود ۷۰ درصد از کل صادرات غیرنفتی کشور عملا محصولات نفتی و گازی است.

به هر تقدیر، جزئیات آمارهای گمرکی نشان می‌دهد ارزش صادرات گاز مایع ایران پارسال حدود ۲.۶۵ میلیارد دلار بوده که نسبت به سال ۹۸ بیش از ۶۰ درصد افت داشته است.

علت افت صادرات گاز مایع به افت تولید آن در داخل کشور برمی‌گردد. پروپان و بوتان عمدتا از میادین نفتی تولید می‌شود، اما تولید روزانه نفت ایران از ۳.۸ میلیون بشکه در دوران قبل از تحریم‌ها به ۱.۹ میلیون بشکه در سال گذشته رسیده بود. ایران به خاطر سقوط صادرات روزانه نفت و میعانات گازی از ۲.۵ میلیون بشکه به حدود ۳۲۰ هزار بشکه در سال گذشته، استخراج از بسیاری چاه‌های نفتی خود را متوقف کرده و به همین خاطر نیز تولید و صادرات پروپان و بوتان کشور به شدت کاهش یافته است.

نکته مهم اینکه تا سال ۹۸، گاز مایع در صدر کالاهای صادراتی کشور قرار داشت.

همچنین حجم و ارزش صادرات محصولات پتروشیمی کشور طی سال گذشته به ترتیب ۱۳ درصد و ۲۳ درصد افت کرده است.

بدین ترتیب، در عمل جهش صادرات بنزین مشکلی از افت درآمدهای صادرات نفت خام کشور را حل نکرده است. ایران قبل از تحریمهای آمریکا سالانه بیش از ۶۰ میلیارد دلار صادرات نفتی داشت.

صندوق بین‌المللی پول در آخرین ارزیابی خود که پاییز پارسال منتشر کرده بود، کل درآمدهای صادرات نفتی، غیرنفتی و خدمات ایران برای سال ۲۰۲۰ را زیر ۵۳ میلیارد دلار پیش‌بینی کرده بود، در حالی که این رقم در دوران قبل از تحریم‌ها در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۱۰ میلیارد دلار بود.

سازمان برنامه و بودجه ایران میزان کل صادرات نفت خام و میعانات گازی کشور در سال گذشته خورشیدی را ۶.۴ میلیارد دلار ارزیابی کرده است و با توجه به صادرات کمی بیش از ۳۴ میلیارد دلاری غیرنفتی کشور، به نظر نمی‌رسد حتی با اضافه کرده صادرات نفت کوره، گازوئیل، نفت سفید و خدمات، صادرات کشور به ۵۳ میلیارد دلاری برسد که صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده بود.

نفت خام قبل از تحریم‌ها مهم‌ترین منبع درآمدی دولت بود، اما طی سه سال گذشته همواره یک سوم بودجه دولتی با استقراض تامین شده است، چرا که دولت در بودجه، رقم صادرات نفت خام کشور را همواره چندین برابر آنچه واقعا انجام می‌شود، قرار می‌دهد.

برای نمونه پارسال در بودجه صادرات روزانه ۱.۵ میلیون بشکه نفت لحاظ شده بود، در حالی که در عمل ۳۲۰ هزار بشکه صادر شد و از طرفی قیمت نفت نیز به شدت کاهش یافته بود. آمارهای خزانه‌داری نشان می‌دهد در ۹ ماه ابتدایی پارسال تنها ۱۶ درصد از درآمدهای نفتی بودجه برای همین ۹ ماه تحقق یافته است.

این در حالی است که دولت در بودجه سال جاری نیز صادرات روزانه ۲.۳ میلیون بشکه را گنجانده است.