بی‌بی‌سی: ماه گذشته حرف‌های علیرضا پناهیان سخنران نزدیک حکومت ایران در جلسه هیات هنر، حاشیه‌ساز شد. او خطاب به افراد مذهبی و معتقد به انقلاب گفته بود: “گاهی باید به جای تعقیبات نماز، صفحات انقلابی فضای مجازی را لایک، فالو یا فوروارد کنند”.
سه روز پیش نیز به نوشته روزنامه جوان، “آیت‌الله خامنه‌ای به جوانان فرمان جهاد داده بود تا در فضای مجازی فعال شوند و افکار درست و صحیح را منتشر کنند و به مسائل روز پاسخ دهند.”
رهبر ایران به خصوص در ماه‌های پایانی دولت حسن روحانی بارها از “ول” بودن و “ولنگاری” در فضای مجازی انتقاد کرده‌ بود و از افسران جنگ نرم خواسته بود “در مقابل آرایش جنگی دشمن، آنها نیز آرایش مناسب بگیرند.”
او حالا از جوانان خواسته از فضای مجازی برای امیدآفرینی و بصیرت آفرینی استفاده کنند، و اینگونه کارها را “به معنای واقعی کلمه” جهاد می‌خواند. به نظر می رسد به نوعی شاهد فتوای جدید رهبر ایران در این عرصه و ورود هرچه بیشتر احکام فقهی و شرعی در حوزه فضای مجازی هستیم.

توضیح تصویر،علیرضا پناهیان (سمت راست آیت‌الله خامنه‌ای) خطاب به افراد مذهبی و معتقد به انقلاب گفته است:”گاهی باید به جای تعقیبات نماز، صفحات انقلابی فضای مجازی را لایک، فالو یا فوروارد کنند”.

تعقیبات نماز و مستحبات
حرف‌های علیرضا پناهیان درباره مستحبات نماز تازگی ندارد.
آیت الله خامنه‌ای دست‌کم دوبار در مهرماه سال ۹۱ و آذرماه ۹۵ گفته بود “امروزه ذکر مستحبی بعد از نماز ما، کار فرهنگی و جهادی در فضای مجازی است”.
او فضای مجازی را به اندازه انقلاب اسلامی با اهمیت دانسته و گفته است: ” گاهی با یک کلام، یک جمله می توانیم باعث تقویت روحیه جناح مؤمن انقلابی فعال در فضای مجازی بشویم” و از کسانی که حرفی برای گفتن ندارند، خواسته است “انعکاس کارهای خوب و هنری دیگران در فضای مجازی باشند”.
آقای پناهیان هم‌نظر با آیت‌الله خامنه‌ای به زبان امروزی‌ها از نیروهای انقلابی و ارزشی می‌خواهد سخنان دیگران را لایک و فالو کنند و آن را هم‌سنگ انجام مستحبات، دعا و نیایش قبل و بعد از نمازهای واجب می‌شمرد.
معمولا اعمال مستحب، به نیت “قربه‌ الی‌الله” برای کسب ثواب آخرت انجام می‌شود و احتمالا در نظر حاکمان دینی و نزدیکان و منصوبان نزدیک به رهبر ایران، منظور از این نوع مستحبات، حمایت از کسانی است که در حمایت از حکومت به طور مستقیم یا غیر مستقیم می‌نویسند و در فضای مجازی صحبت از ارتش ۲۰ میلیونی می‌کنند. گروهی نیز موسوم به افسران سایبری و کسانی به قول آیت‌الله خامنه‌ای “آتش به اختیار” در فضای مجازی فعالند و علاوه بر کارهای تبلیغاتی از هک و انتشار مطالب غیر واقعی نیز ابایی ندارند.
مستحب از نماز نافله تا فالو
بنابر روایات و احادیث شیعی و سنی، انجام مستحبات با اینکه واجب نیست اما ثواب دارد و توصیه به انجامش می‌کنند.
فقیهان از گذشته‌ها تا به امروز به عنوان مفسران دین، برای خود شان و جایگاه مرجع تبیین اسلام و روزآمد کردن دین برای مردم قایل بوده‌اند. رسانه‌های ایران پر شده از نظرات فقهی و استفتائات مراجع تقلید درباره مسایل روز. از چند و چون نماز خواندن در کره ماه و سفینه فضایی تا اجازه زن برای ورود به فضای مجازی پرسیده می‌شود و مراجع تقلید پاسخ می‌دهند و برای مقلدان‌شان از حرام بودن یا نبودن مسایل روزانه مثل “چت” کردن با مرد نامحرم می‌گویند.
همچنین کتاب‌های متعددی تحت عنوان فضای مجازی از دیدگاه آیات و روایات، و از دیدگاه اسلام منتشر شده و سمینارها و سخنرانی‌های متعددی در همین رابطه برگزار شده‌ است. حوزه‌های علمیه تلاش دارند به عنوان “فقه پویا” از فضای مجازی غافل نشوند و از آن برای تبلیغ دین استفاده کنند و آیات و احادیث را مطابق فضای جامعه تفسیر و تحلیل کنند. در همین رابطه گاهی در شبکه‌های اجتماعی ویدیوها یا سخنانی از طلبه‌ها و روحانیون دست به دست می‌شود که می‌گویند نظر یا توصیه فلان امام شیعه درباره فعالیت در فضای مجازی و اینترنت چنین است یا چنان، و این گاهی دستمایه طنز و شوخی نیز می‌شود.
منتقدان حکومت می‌گویند حوزه‌های علمیه و حاکمیت از مفاهیمی مثل فقه روزآمد، برای بخشی که به منافع حکومت برمی‌گردد، استفاده می‌کنند و حکم جهاد می‌دهند اما وقتی پای حقوق بشر و احکام زندان، اعدام و مسایلی مانند تساوی حقوق زنان و آزادی‌های اجتماعی است، مقاومت می‌کنند و اجازه نمی‌دهند در آنها ورود شود و حاضر به عقب نشینی نیستند.
در این میان بخشی از بدنه حوزه‌های علمیه وارد بحث‌های روز و رسانه‌ها نمی‌شوند و معمولا سکوت اختیار کرده‌اند و در مقابل نظریاتی که حکومت و بخصوص آیت‌الله خامنه‌ای درباره مسائلی مثل جهاد در فضای مجازی می‌دهد، ورود نمی‌کنند.
حاکمیت نیز نشان داده تحمل مراجعی را که آرای متفاوتی دارند، ندارد و اجازه فعالیت به آنها نمی‌دهد یا از طریق اهرم‌های اقتصادی و سیاسی راه آنها را مسدود می‌کند چنانکه سال گذشته دفاتر آیت‌الله کمال حیدری از مجتهدان نوگرا در قم و تهران و سایر شهرها بسته شد و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که نزدیک به حکومت است، او را از نظر علمی و فقهی انکار کرد.
طرح صیانت
اصطلاح “حکمرانی” از واژه‌های مورد استفاده مسئولان ایران است. عبارت “حکمرانی جمهوری اسلامی در فضای مجازی” نیز در همین راستا کاربرد دارد. طرفداران حکومت می‌گویند با توجه به بیانیه آیت‌الله خامنه‌ای و تاکیدهای او، مدیریت فضای مجازی باید در اختیار حکومت باشد.
طرح صیانت یا همان طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی، نمونه‌ای از اقدامات عملی مجلس ایران در جهت خواسته رهبر ایران است که با انتقادها و مخالفت‌های فراوان رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی روبرو شد. این طرح با تائید نمایندگان مجلس به کمیسیون ویژه‌ای سپرده شده تا هم از حاشیه‌ها در امان باشد و هم منویات رهبر را جامعه عمل بپوشاند و هنوز نهایی نشده‌ است.
حکم جهاد از حرف تا عمل
کلمه “جهاد” پس از انقلاب به سر زبان‌ها افتاد و برای هر ماموریت و برنامه‌ای از جهاد سازندگی تا جهاد خودکفایی به کار می‌رفت و بیشتر یک حرکت “سریع، فوری و انقلابی” را در ذهن تداعی می کرد. همان شعاری که ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران زیاد تکرار می‌کند و می‌خواهد به نوعی در یک حرکت جهادی مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم را حل و فصل کند.
در فرهنگ اسلامی کلمه “جهاد” بار ارزشی دارد و برای آن مراتبی مثل جهاد اکبر و اصغر در نظر گرفته‌ شده. وقتی آیت‌الله خامنه‌ای صحبت از “معنای واقعی کلمه” می‌کند احتمالا آن را در حد جهاد اصغر در نظر دارد که دفاع از انقلاب اسلامی را هم‌سنگ دفاع از دین اسلام قرار داده و برای آن ثوابی مشابه قائل است.
در نگاه فقهی او، ورود به این عرصه‌ها به نوعی “جهادی دفاعی و ابتدایی” است. این اصطلاحات در صدر اسلام رایج بود و اگر جنگی در زمان پیامبر اسلام، به آنها تحمیل می‌شد آن را جهاد دفاعی می‌خواندند و اگر مسلمانان به کشوری حمله می‌کردند آن را جهاد”ابتدایی” می‌نامیدند. از این رو جهاد مورد نظر رهبر حکومت ایران، هم دفاع از آرمان‌های جمهوری اسلامی در مقابل دشمنان است و هم به قول خودش “تببین” است و به مردم دنیا معرفی می‌شود.
با توجه به چنین سابقه تاریخی، وقتی از جوانان خواسته می‌شود در فضای مجازی کار مستحب و جهادی کنند، آیا “فالو یا لایک و فوروارد” سخنان آقای پناهیان به زعم او می‌تواند ثوابی هم‌سنگ خواندن نمازهای مستحبی داشته باشد؟ شماری از کاربران فضای مجازی از آقای پناهیان پرسیده‌اند چرا خودش در توئیتر و اینستاگرام چنین کار مستحبی را انجام نمی‌دهد؟
همچنین پرسیده شده: “اگر نماز مستحبی که قربه الی‌الله است، رها کنی و در فضای مجازی صفحه دیگران را لایک کنی موجب نزدیکی به خدا می‌شود یا نزدیکی و حمایت از حکومت؟ و آیا این نوع تعابیر و تفاسیر حکومتی، مورد تائید علمای دیگر شیعه نیز هست؟”