عصبانیت عربستان از گوشت دم توپ مجادله قدرت‌های منطقه
بی‌بی‌سی: رویارویی منطقه‌ای ایران و عربستان، هزینه‌های سنگینی را به خاورمیانه تحمیل کرده. آنچه امروز در لبنان اتفاق می‌افتد یکی از آخرین نمونه‌هاست
دولت تازه لبنان، کمتر از دو ماه بعد از آغاز به کارش با بحرانی روبه‌رو شده که موجودیتش را به خطر انداخته و باید برای بود و نبودش بجنگد. چرا که عربستان همه توان سیاسی و ابزارهای دیپلماتیکش را به کار انداخته تا گربه را دم حجله بکشد و طرف روبه‌رو هم به این راحتی کوتاه نمی‌آید.
در چند روز اخیر ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که در آن جرج قرداحی، وزیر اطلاع‌رسانی کابینه جدید در حال انتقاد از عربستان و حمایت از حوثی‌های یمن دیده می‌شود. اگرچه این ویدئو در زمانی ضبط شده که آقای قرداحی هنوز عضو کابینه لبنان نشده بود، اما به هرحال به وضوح نشان می‌دهد که یک عضو این کابینه درباره تحولات منطقه، در کجای دسته‌بندی‌ها ایستاده است.
که البته این مساله به خودی خود، تعجب‌برانگیز نیست. جرج قرداحی یک مجری تلویزیونی بود که به عنوان یکی از وابستگان سلیمان‌بک فرنجیه، رهبر جنبش “المرده” وارد کابینه شد و این گروه سیاسی، از احزاب مسیحیان مارونی است که با گروه حزب‌الله لبنان در یک ائتلاف به سر می‌برند.
او در ویدئوی جنجالی می‌گوید که عربستان به یمن تجاوز کرده و حوثی‌ها در حال دفاع از خود در برابر “تجاوز خارجی” هستند. و البته او نظر رایج این روزها را تکرار می‌کند که اقدامات نظامی عربستان در یمن از سال ۲۰۱۵ تاکنون “بی‌ثمر” بوده است.
اگرچه خط‌کشی‌های سیاسی لبنان و جلوه بین‌المللی آن بر اساس نقشه یارکشی‌های خاورمیانه، مساله محرمانه‌ای نیست، اما رفتار عربستان در ۲۴ ساعت اخیر نشان می‌دهد که این کشور تصمیم گرفته تا با تمام توان از این فرصت برای ضربه زدن به جبهه مخالفانش استفاده کند.
در حال حاضر نوک پیکان حمله عربستان جرج قرداحی است. اما در واقع چه برای ریاض و چه جبهه روبه‌رو، عربستان نه فقط یک وزیر نه چندان بانفوذ لبنانی، بلکه رقیب کلیدی‌اش، یعنی ایران را هدف گرفته؛ مساله‌ای که به دلیل اثراتش بر اعتبار طرفین موجب شده تا به سرعت به یک بن‌بست جدی تبدیل شود.
به محض بالاگرفتن مساله جرج قرداحی، گروه حزب‌الله لبنان با صدور یک بیانیه اظهارات او را ستود و بیان این نظرات را “شجاعانه” توصیف کرد. رهبران حزب‌الله لبنان در صحنه سیاسی کشورشان تردیدی باقی نگذاشتند که در برابر حملات به جرج قرداحی مقاومت می‌کنند.
این فضا خیلی زود در صحبت‌های سلیمان‌بک فرنجیه، رهبر جنبش “المرده” نیز بازتاب پیدا کرد. او که هم‌اکنون نماینده پارلمان لبنان است، یک کنفرانس خبری برگزار کرد و گفت جرج قرداحی آماده بوده که استعفا کند، اما او جلوی این کار را گرفته. اگر آقای قرداحی از این مقام کناره‌گیری کند، جنبش “المرده” باید یکی دیگر از سیاستمدارانش را به عنوان جانشین معرفی کند. اما سلیمان‌بک فرنجیه گفت که او حاضر نیست جانشینی تعیین کند و قرداحی باید سرکارش بماند.
از این مهم‌تر، این احتمال مطرح است که در صورت استعفای جرج قرداحی، تمامی وزرای نزدیک به حزب‌الله لبنان و جنبش امل نیز از مقامشان کناره‌گیری کنند و کابینه نوپای نجیب میقاتی به کلی از هم بپاشد.
اما از آن‌طرف، عربستان نیز در استفاده از ابزارهایش سنگ تمام گذاشته. فراخواندن سفیر از لبنان یا ممنوع کردن هرگونه واردات از این کشور آسیب‌پذیر، تنها بخشی از ابتکار عمل‌های ریاض برای فشار بر بیروت است. در فاصله کوتاهی بعد از این اقدامات، کشورهای امارات، بحرین و کویت نیز سفرای خود را از لبنان فراخواندند.
همچنین روز شنبه احمد ابوالغیظ، دبیرکل اتحادیه عرب نیز با صدور بیانیه‌ای درباره اوج‌گیری ناگهانی تنش میان لبنان و کشورهای عربی اظهار نگرانی کرد.
در داخل لبنان نیز نجیب میقاتی، نخست‌وزیر لبنان که کابینه‌اش در آستانه سقوط قرار گرفته، از اظهارنظرهای بی‌پرده در حمایت از عربستان خودداری نکرد. آقای میقاتی گفت اگرچه موضع رسمی لبنان این است که خود را از جنگ یمن دور نگاه دارد، اما لبنان هرگز خود را از موضعی که “همبستگی با عربستان سعودی یا هرکدام از کشورهای خلیج فارس” باشد، دور نمی‌کند.
او اگرچه خواسته استعفای قرداحی را به شکل علنی بیان نکرد، اما گفت امیدوار است که قرداحی در جریان این بحران، به “منافع ملی” لبنان فکر کند.
آقای میقاتی در دوران کوتاه قدرتش نیز سعی کرد تا خود را به ریاض نزدیک کند و دست‌کم یکبار در یک اظهارنظر خبرساز گفت که عربستان “قبله مذهبی و سیاسی” اوست.
در ادامه تلاش‌های هواداران عربستان در صحنه سیاست لبنان، تعدادی از نخست‌وزیران سابق این کشور با خطاب قرار دادن جرج قرداحی از او خواستند که از مقامش کناره‌گیری کند. سعد حریری، تمام سلام و فواد سنیوره، در کنار تعداد بیشتری از سیاستمداران سنی لبنان با صدور بیانیه‌ای، حرف‌های قرداحی درباره یمن را “برخلاف منافع عالی لبنان” توصیف کردند.
برای نجیب میقاتی، بهترین راه‌حل این بحران، کنار رفتن جرج قرداحی و سرکار آمدن یکی دیگر از مسیحیان مارونی نزدیک به حزب‌الله است. در ماه مه نیز، شربل وهبه که در آن روزها سرپرست وزارت خارجه بود، به دلیل اینکه در یک مناظره تلویزیونی گفت کشورهای عربی خلیج فارس باعث به وجود آمدن گروه داعش شدند، ناچار شد از مقامش کناره‌گیری کند.
اما اگر گروه روبه‌رو که از حمایت ایران برخوردار است، زیر بار فشارهای عربستان و متحدانش نرود، استعفای خود نجیب میقاتی می‌تواند یکی دیگر از ابزارهای ریاض باشد؛ اتفاقی که با توجه به سابقه حدود ۱۳ ماه چانه‌زنی برای توافق بر سر کابینه جدید می‌تواند اثراتی بسیار منفی بر لبنان و وضعیت دشوار اقتصادی‌اش بگذارد.
به گفته عبدالله بوحبیب، وزیر خارجه لبنان، نجیب میقاتی در این مدت با رهبران سیاسی کشورهای دیگر مذاکراتی انجام داده و این رهبران همگی به او گفته‌اند که با استعفایش مخالف هستند. آقای بوحبیب نام این مقام‌های خارجی را بیان نکرده، اما گمانه‌زنی‌ها این است که حامیان اروپایی لبنان به ویژه فرانسه، تمایلی به سقوط دوباره کابینه این کشور ندارند و در تلاشند تا این بن‌بست بدون سقوط کابینه به پایان برسد.
همچنین تعدادی از دیپلمات‌های غربی که نامشان فاش نشده به خبرگزاری رویترز گفته‌اند که هم اتحادیه اروپا و هم آمریکا در تلاشند تا جلوی فروپاشی کابینه لبنان را بگیرند.
وضعیتی که شکل گرفته، بزرگترین بحران میان عربستان و لبنان از سال ۲۰۱۷ تاکنون است. در آن زمان سعد حریری نخست‌وزیر وقت لبنان، بعد از سفری ناگهانی به عربستان و تحت فشار محمد بن سلمان از مقام خود استعفا کرد و خواستار خلع سلاح گروه حزب‌الله لبنان شد. اما فشارهای بین‌المللی و تلاش‌های چهره‌های لبنانی موجب شد تا ریاض از این ماجراجویی کم‌سابقه دست بردارد و سعد حریری به لبنان بازگردد و به کارش به عنوان نخست‌وزیر ادامه دهد.
اگر هدف اصلی عربستان همواره این بوده که از نفوذ ایران در لبنان بکاهد، این کشور در رسیدن به هدفش به شکلی جدی شکست خورده و نه تنها از نفوذ ایران و قدرت گروه حزب‌الله در لبنان کاسته نشده، بلکه به رغم مشکلات اقتصادی شدید جمهوری اسلامی ایران در چند سال اخیر و شرایط نامساعد معیشتی در لبنان، این باور وجود دارد که گروه حزب‌الله بر میزان قدرت و نفوذش افزوده است.
در واقع واکنش پر سر و صدا و خبرآفرین ریاض به یک ویدئوی شبکه‌های اجتماعی در ۲۴ ساعت اخیر نیز خود نشان می‌دهد که این کشور تا چه اندازه از میزان نفوذ ایران در لبنان ناراضی است و برای مقابله با این مساله حاضر است تا چه حد از منابعش مایه بگذارد.
کمک‌های مالی خارجی – از جمله از سوی کشورهای عربی خلیج فارس – در کنار وام‌های صندوق بین‌المللی پول، یکی از راهکارهای نجیب میقاتی برای خروج کشورش از بحران اقتصادی کنونی است. اما بحران اخیر، باردیگر لبنان را به قلب رقابت‌های پرماجرای خاورمیانه پرتاب کرده؛ رقابت‌هایی که در آن، بازیگر ضعیفی مانند لبنان به سرعت به گوشت دم توپ قدرت‌های منطقه‌ای تبدیل می‌شود و آثار ویرانگر وابستگی سیاستمداران این کشور به قدرت‌های خارجی، از هر زمان دیگری عیان‌تر خواهد شد.
پیام برای این مطلب مسدود شده.